À la recherche de l’unité: les paradoxes bourgetiens
Streszczenie
Paul Bourget był jednym z pierwszych teoretyków dekadencji. Sformułowana
przez niego definicja tego zjawiska znalazła się w artykule dotyczącym
Charlesa Baudelaire’a, zamieszczonym następnie w dwutomowym zbiorze pt.
"Essais de psychologie contemporaine". Wspomniane dzieło oraz pierwszy tom
"Études et portraits" stanowią korpus niniejszej pracy. Jej celem jest wyłonienie stawianych w nich tez, odkrycie stojących za nimi motywacji i podsumowanie
stanowiska Bourgeta, które, jak się okaże, jest niepozbawione wewnętrznych
sprzeczności. Otóż ten inteligentny krytyk, który w swoich analizach trafnie
wskazuje źródła melancholii tak powszechnej we Francji u schyłku XIX wieku
– przemiany cywilizacyjne, rosnąca niezależność jednostki w społeczeństwie,
coraz większy wysiłek umysłowy połączony z brakiem aktywności fizycznej –
próbuje jednocześnie wskazać rozwiązanie tych problemów sprzeczne z ich
przyczynami. Wytyczając wąską i pozbawioną alternatyw ścieżkę, którą coraz
mocniej zlaicyzowane i zatomizowane społeczeństwo miałoby pójść ku religii
i jedności, Paul Bourget daje dobitny dowód swego dogmatyzmu. Na długo przed
oficjalnym zajęciem pozycji moralisty (po publikacji powieści "Uczeń" w roku
1889) zaprzecza obrazowi zdystansowanego myśliciela, który na pozór wyłaniał
się z jego tekstów krytycznych. Paul Bourget was among the first theoreticians of decadence. He defined
that phenomenon in “Charles Baudelaire”, one of the articles published in his
"Essais de psychologie contemporaine". Our corpus consists of two volumes of
"Essais" and the first volume of "Études et portraits". The aim of this paper is to
present Bourget’s views and motivations, as they appear in the aforementioned texts, in order to establish his theories. As it appears, they are not free of inner
contradictions. Bourget perspicuously examines the causes of melancholy in fin
de siècle France: progress of civilization, individual autonomy and overcultivated
intelligence. However, the solutions he proposes to these problems
are incompatible with their causes. By pushing the secular and individualized
society towards religion and unity, Bourget reveals his dogmatism. Long before
his official recognition as a moralist (after publishing "Le Disciple" in 1889), he
rejects the image of a distant thinker which seemingly emerges from his essays.