Zmiany sekularne i gradienty społeczno-ekonomiczne wieku menarche określonego metodą retrospektywną i status quo w Polsce w latach 1966-2012

Abstract

Celem badań było stworzenie opisu ogólnopolskich (tzn. uwzględniających wszystkie poziomy urbanizacji w kilku regionach kraju jednocześnie, biologicznych skutków przeobrażeń polityczno-ekonomicznych, zachodzących w latach 1966-2012, opartego na analizach zmian sekularnych wieku menarche oraz określenie zmiany gradientów społecznych tej cechy biologicznej w analizowanym okresie. Analizy oparto na materiale pochodzącym z Polskich Zdjęć Antropologicznych, prowadzonych w latach 1966, 1978, 1988 oraz 2012. Za wyjątkiem badania z roku 1966, które prowadzone było w 98 powiatach, pozostałe badania obejmowały wszystkie poziomy urbanizacji w 7 regionach kraju. Badania przeprowadzono przy zastosowaniu 2 metod. Do analiz metodą status quo zakwalifikowano 34 940 dziewcząt w wieku 7-18,5 lat, do metody retrospektywnej - 1 609 dziewcząt w wieku szkolnym powyżej 16. roku życia. Dane status quo analizowano przy zastosowaniu testu Chi-kwadrat oraz analizy probitowej lub logitowej, do danych retrospektywnych zastosowano natomiast test Kołmogorowa-Smirnowa, test Levene’a, test t-Studenta, ANOVA dwuczynnikową, ANOVA efektów głównych oraz test post-hoc Tukeya dla nierównych N. Status społeczno-ekonomiczny (SES) określony został na podstawie 4 czynników: stopnia urbanizacji, wykształcenia matki i ojca oraz wielkości rodziny. Dodatkowo przy zastosowaniu analizy czynnikowej metodą składowych głównych wyodrębniono jedną zmienną, określającą ogólny SES. Zmiany społeczno-ekonomiczne w istotny sposób wpływały na wiek menarche: w okresach poprawy sytuacji polityczno-ekonomicznej w Polsce obserwowano obniżanie się wartości tej cechy biologicznej, w latach kryzysu natomiast - jej wzrost. Zróżnicowanie społeczne wieku menarche obserwowane przed transformacją ustrojową, utrzymało się również w roku 2012, wskazując na ciągle obecne w Polsce nierówności w poziomie życia. Istotne zróżnicowanie wyników uzyskanych na podstawie metody status quo oraz retrospektywnej podkreśla natomiast wagę odpowiedniego doboru narzędzia badawczego w tego typu badaniach populacyjnych.