The Twentieth Anniversary of the Manggha Museum of Japanese Art and Technology – past achievements and future plans

Abstract

“Manggha jest obecnie głównym ośrodkiem zarówno w Polsce, jak i w całej Europie Środkowo-Wschodniej, w którym można obcować z Japonią i jej kulturą”. Tę zaszczytną opinię wyraził Makoto Yamanaka – ambasador Japonii w Polsce, na łamach specjalnego wydania „Biuletynu Informacyjnego” przygotowanego przez Ambasadę Japonii z okazji jubileuszu dwudziestolecia Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. Warto jednak pamiętać, że historia tej stosunkowo młodej instytucji sięga głębiej wstecz i jest ściśle spleciona z procesem recepcji sztuki japońskiej w Polsce. Wszak to w Krakowie działał na przełomie XIX i XX wieku Feliks „Manggha” Jasieński, który owładnięty manią kolekcjonowana nie tylko „japońskich cacek”, ale również obiektów sztuki polskiej, europejskiej i azjatyckiej z innych krajów zebrał około 15 000 obiektów. Zgromadzone przez Jasieńskiego wyroby były wspaniałą inspiracją dla polskich artystów interesujących się nowym nurtem w sztuce – japonizmem. Jednak w zamyśle „Mangghi”, który podziwiał u Japończyków nierozerwalną więź między sztuką a życiem codziennym, kolekcja miała mieć także wymiar edukacyjny. W przywiązaniu Japończyków do własnej tradycji i w ich pieczołowitości Jasieński-patriota upatrywał sposób na zachowanie tożsamości narodowej, rzecz nieodzowną w ojczyźnie od wielu lat nieobecnej na mapie Europy. To również z pobudek patriotycznych Feliks Jasieński postanowił przekazać całą kolekcję narodowi. Ostatecznie nastąpiło to w 1920 roku, kiedy została ona włączona do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. Jednak, głównie ze względu na ograniczone możliwości ekspozycyjne, przez wiele lat obiekty sztuki japońskiej były pokazywane sporadycznie. Podczas wojny, w 1944 roku, w krakowskich Sukiennicach odbyła się zorganizowana przez Niemców wystawa sztuki japońskiej i to wówczas po raz pierwszy zetknął się z nią młody Andrzej Wajda. Gdy w 1987 roku reżyser odbierał prestiżową nagrodę Fundacji Inamori (szerzej znaną jako Kyoto Prize), wówczas wyraził zamiar przeznaczenia jej na wybudowanie w Krakowie „domu dla kolekcji japońskiej”. Pomysł ten znalazł szeroki oddźwięk i dzięki ogromnemu zaangażowaniu wielu osób w Polsce i Japonii projekt nie pozostał tylko w sferze fantastycznych planów. Rozpropagowanie akcji na tak szeroką skalę nie byłoby możliwe bez aktywnego udziału następujących osób: Etsuko Takano – wieloletniej dyrektor Iwanami Hall, Chieko Akiyamy – dziennikarki jednej z japońskich stacji radiowych, Akiry Matsuzakiego – przewodniczącego Związku Zawodowego Pracowników Kolei Wschodniej Japonii, czy Araty Isozakiego – światowej sławy architekta, który w prezencie dla Fundacji Kyoto-Kraków zaprojektował budynek muzeum. Dzięki wielkiej życzliwości władz miasta i województwa udało się wznieść budowlę i 30 listopada 1994 roku prezydent Lech Wałęsa i reprezentujący japońską rodzinę cesarską książę Takamado dokonali uroczystego otwarcia Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha. Centrum Manggha rozpoczęło działalność jako jeden z oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie. Do nowego budynku przeniesiono kolekcję F. Jasieńskiego, a przy aktywnym wsparciu Fundacji Kyoto-Kraków zainicjowano organizację różnych wydarzeń artystycznych i naukowych. W styczniu 2005 roku instytucja rozpoczęła nowy etap działalności. Na mocy decyzji Ministra Kultury została wyodrębniona ze struktur Muzeum Narodowego w Krakowie i od tego czasu działa jako samodzielna jednostka. W 2007 roku zmieniła się nazwa placówki, która została przemianowana na Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, a w 2009 roku Zbiory Sztuki Dalekiego Wschodu Muzeum Narodowego w Krakowie zostały ostatecznie przejęte przez Muzeum Manggha w depozyt. Szeroka oferta programowa, a w jej efekcie duże zainteresowanie ze strony zwiedzających, w połączeniu z sukcesywnie powiększającym się zasobem doświadczeń, w istotny sposób wpłynęły na wypracowanie przez zespół Muzeum Manggha metody odnoszącej się do zasad planowania i prezentacji kolejnych przedsięwzięć. Zakłada ona „obudowanie” głównego wydarzenia projektu (najczęściej wystawy) grupą imprez o zróżnicowanym charakterze. Wspólnym celem tych działań jest przybliżenie prezentowanego zagadnienia, zjawiska czy nurtu w możliwie zróżnicowanej formie, często wykraczającej poza działania tradycyjnie wiązane z działalnością muzealną, takie jak organizacja wystawy czy publikacja katalogu. Ważną rolę w programie Muzeum Manggha odgrywa działalność naukowa i wydawnicza. W istotny sposób uwydatnia ona podstawowe cele stojące przed muzeum (gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie zbiorów), a także działania wynikające z zadań przynależnych nowoczesnej instytucji kultury, powołanej zgodnie z wolą Fundatorów jako „dom japoński” w Krakowie. Tak rozległe działania zaowocowały tym, że muzeum jest miejscem odwiedzanym chętnie, ze stale wzrastającą frekwencją sięgającą ponad 100 000 zwiedzających rocznie. Na przestrzeni dwudziestu lat gościło tu wielu wybitnych uczonych, pisarzy i muzyków, a za szczególne wyróżnienie należy uznać fakt, że w lipcu 2002 roku, podczas oficjalnej wizyty w Polsce, Muzeum Manggha odwiedzili Cesarz Japonii Akihito wraz z Cesarzową Michiko. W warunkach wciąż rozwijającej się oferty programowej nieodzowne stało się stworzenie nowej, lecz pozostającej integralną częścią Muzeum Manggha, przestrzeni wystawienniczej, gdzie prezentowana będzie sztuka i kultura innych krajów Dalekiego Wschodu. W ten sposób narodziła się idea budowy Galerii Europa−Daleki Wschód. Uroczyste otwarcie Galerii jest planowane na czerwiec 2015 roku. Założenia programowe dotyczące nowej inwestycji – zgodnie z jej nazwą – przewidują sukcesywne prezentowanie relacji kulturowych między Europą a Dalekim Wchodem. Należy podkreślić, że Stworzenie Galerii Europa−Daleki Wschód w oddzielnym, specjalnie dedykowanym budynku, umożliwia pełną realizację statutowych założeń Muzeum Manggha. Jednocześnie nienaruszalne pozostaje przeznaczenie głównej siedziby muzeum, od początku zaprojektowanej jako miejsce poświęcone kulturze i sztuce Japonii. Dwadzieścia lat działalności Muzeum w dużej mierze zbiega się z historią całego kraju, który od 1989 roku stanął przed nowymi wyzwaniami natury politycznej, społecznej i ekonomicznej. Idea przekazania prywatnej nagrody przez Andrzeja Wajdę w celu powołania nowej instytucji państwowej, to wyjątkowy przykład partnerstwa publiczno-prywatnego, będącego w 1987 roku rozwiązaniem bez precedensu, a po 1989 roku wciąż pozostającego przedsięwzięciem nowatorskim, zarówno pod względem społecznym, jak ekonomicznym i prawnym. Tym bardziej satysfakcjonujący jest fakt, że z pozoru niemożliwa do zrealizowania idea fundatorów, dzięki zaangażowaniu i życzliwości wielu osób i instytucji, mogła przynieść tak znakomite rezultaty, a Muzeum Manggha mogło wypracować ugruntowaną pozycję w przestrzeni kulturalnej całego regionu.