| dc.description.abstract | Przekształcenia zachodzące w obrębie struktury krajobrazu są zjawiskiem skomplikowanym i wieloaspektowym. W związku z tym, że współczesne problemy mają charakter nie tylko ekologiczny, dla ich odpowiedniego zrozumienia potrzebne jest badanie systemów ekologicznych i społecznych w połączeniu ze sobą, i w kontekście uwarunkowań ekonomicznych. Obustronna zależność pomiędzy działalnością człowieka a funkcjonowaniem krajobrazu, ma szczególne znaczenie w przypadku rolnictwa. Produkcja rolnicza warunkowana jest jakością zasobów środowiska, na które oddziałuje oraz popytem na produkty regulowanym przez rynki europejskie. Kompleksowość krajobrazu rolniczego stanowi jeden z istotnych aspektów zachowania bioróżnorodności oraz redukcji negatywnego oddziaływania działalności rolnej na środowisko, m.in. poprzez utrzymanie regulacyjnych usług ekosystemowych. W prezentowanej pracy podjęto się rozpoznania czynników społecznych i ekonomicznych wpływających na trwałość różnych elementów krajobrazu rolniczego, oraz zdefiniowania statusu i trendów zmian usług ekosystemowych.
Teren badań obejmuje wybrane obszary wiejskie znajdujące się w obrębie zlewni rzeki Pilicy, w granicach administracyjnych województwa łódzkiego. Wykorzystanie informacji statystycznej umożliwiło stworzenie typologii gmin dla ustandaryzowania badań, a wykorzystanie metod społecznych (wywiady kwestionariuszowe) pozwoliło na: określenie wartości przypisywanych usługom ekosystemowym oraz elementom krajobrazu przez społeczności lokalne, rozpoznanie zmian użytkowania terenu związanego z wymianą pokoleniową, a także identyfikację czynników antropogenicznych decydujących o przekształceniach zachodzących na obszarach wiejskich. Na podstawie modelu koncepcyjnego opartego na kaskadzie alternatywnych stanów stabilności układów społeczno-ekologicznych (Cascading thresholds) określono także możliwe scenariusze zmian w krajobrazie w odniesieniu do wybranych czynników.
Wyniki prezentowanych badań pokazały, że do głównych czynników zmian struktury krajobrazu zaliczyć można opłacalność i specjalizację produkcji rolnej, zwiększenie ilościowego wyposażenia gospodarstw w park maszynowy i zmniejszenie liczby zatrudnionych w rolnictwie.
Wykazano, że usługą ekosystemową szczególnie cenioną przez społeczności lokalne zamieszkujące obszary wiejskie było zaopatrzenie w żywność. Konsekwencją takiego wartościowania jest dążenie do upraw monokulturowych i ujednolicenia krajobrazu, widoczne przez wysoką ocenę pól uprawnych i przypisywanie mniejszej wartości elementom charakteryzującym mozaikowaty krajobraz. Co więcej, zróżnicowany krajobraz, jakkolwiek sprzyjający dywersyfikacji źródeł zarobkowania, postrzegany był jako utrudniający nowoczesną uprawę ziemi.
Współcześnie zachodzące na obszarach wiejskich przekształcenia wraz z jednoznacznie użytkowym sposobem wartościowania środowiska prowadzą do spadku ilości elementów krajobrazowych odpowiedzialnych za bioróżnorodność, usługi podtrzymujące (formowanie się gleb), a przede wszystkim regulację procesów ekologicznych. Unifikacja i zubożenie krajobrazu kulturowego pozostaje w ścisłej, obustronnej zależności z procesami urbanizacji wsi, upodobnienia stylu życia oraz infrastruktury i zabudowy obszarów wiejskich do miast, zaniku tradycji i wiedzy lokalnej oraz więzi międzyludzkich. Procesy te sprzyjają wyludnianiu wsi i stanowią zagrożenie dla systemu społeczno-ekologicznego jako całości.
Badania umożliwiły sformułowanie trzech scenariuszy zmian: rolnictwa przemysłowego, ekstensywnego i wielofunkcyjnego. Scenariusze te stanowią integralną część stworzonego modelu koncepcyjnego, będącego podstawą do określenia konsekwencji podejścia rolników do przyrody oraz obecnej polityki rolnej i struktury rolnictwa dla usług ekosystemowych obszarów wiejskich.
Wyniki prezentowanych badań pokazały, że zagrożenia dla możliwości wzajemnej regulacji procesów ekologicznych wynikających z pokrycia i użytkowania terenu są rezultatem wartościowania komponentów krajobrazu przez społeczność lokalną, procesów urbanizacji wsi oraz ekonomizacji rolnictwa. To sprawia, że odpowiednio ukierunkowane narzędzia finansowe, edukacyjne a także prawne mogą posłużyć się do zahamowania niekorzystnych zmian. Pozyskana wiedza jest wyjściowym elementem do zaproponowania rozwiązań mających na celu zahamowanie procesów degradacji krajobrazu i zachowania możliwości elastycznego reagowania na stres antropogeniczny. | pl_PL |
