| dc.description.abstract | Drugi tom serii wydawniczej Ad villam novam zawiera XVIII i XIX - wieczne inwentarze zamku w Żółkwi, zebrane i opracowane przez dr Tadeusza Bernatowicza. Docenić należy wytrwałość badacza w kwerendach i wnikliwą analizę porównawczą inwentarzy z istniejącą budowlą. Jego komentarze umożliwiają w wysokim stopniu rekonstrukcję pomieszczeń, ich dyspozycji przestrzennej i podstawowych funkcji. Znawca mecenatu artystycznego Michała Kazimierza „Rybeńki” dał wysokiej jakości lekcję jego programu przebudowy zamku jako rycerskiego panteonu rodowego Żółkiewskich, Sobieskich i skoligaconych z nimi Radziwiłłów. Autorowi należą się słowa podziękowania za owocną współpracę z Muzeum Pałacu w Wilanowie nad dziedzictwem kulturowym Sobieskich. Jak można sądzić na podstawie wzajemnych oczekiwań, wspólnie opublikujemy kolejne inwentarze majątku żółkiewskiego. Współdziałanie dr Tadeusza Bernatowicza z kolegami z Ukrainy przy odkrywkowych badaniach architektonicznych zamku i analizie jego współczesnej dokumentacji okazało się korzystne dla obu stron.
Królewski zamek w Żółkwi, ze względu na związki z dwoma znakomitymi postaciami polskiej historii – hetmanem Stanisławem Żółkiewskim, a szczególnie Janem III Sobieskim – budził od przez stulecia nieustające zainteresowanie badaczy różnych specjalności: historyków, historyków sztuki, ogrodów i architektury, jak też popularyzatorów dziedzictwa na Kresach. Obrazuje to obfita bibliografia różnorodnych prac związanych z tym miejscem, obecnych w publicystyce XIX i XX w., jak też podejmowanie naukowych badań nad rezydencją wybitnego monarchy1. Rozproszenie materiałów źródłowych po Sobieskich po archiwach i zbiorach Polski, Europy i krajów byłego Związku Radzieckiego sprawiło, że inicjowane badania miały charakter fragmentaryczny i opierały się na wyrywkowo wykorzystywanych źródłach.W przypadku zamku żółkiewskiego rysuje się kilka zasadniczych problemów badawczych, z których do najważniejszych zaliczyć należy analizę przemian architektonicznych budowli, rozpoznanie funkcji jej wnętrz i programu ideowego w kolejnych epokach oraz inwentaryzację zbiorów ruchomych (obrazy, rzeźby, rzemiosło artystyczne, militaria oraz varia) eksponowanych w zamku. Wreszcie ważne miejsce w działalności kulturalnej Sobieskich i ich powinowatych zajmowała sztuka ogrodowa i architektura militarna.
W niniejszej pracy publikowane są in extenso cztery architektoniczne inwentarze zamku w Żółkwi, pochodzące z lat 1743, 1750, ok. 1762 i 1846, przechowywane we Lwowie, Wilnie i Warszawie. Powstawały one od momentu przejęcia budowli przez Michała Kazimierza „Rybeńkę” od Sobieskich do czasu, gdy w XIX w. rozpoczął się proces dewastacji zamku. Materiał ten, jak też dotychczasowe badania i dodatkowe kwerendy posłużyły do rekonstrukcji programu funkcjonalnego i architektonicznego pałacu w zamku żółkiewskim w momencie wygaśnięcia rodu Sobieskich, a otwierającym przemiany wprowadzane przez Michała Radziwiłła „Rybeńkę”. Rozprawa ma charakter merytorycznego wprowadzenia w problemy badawcze związane z rezydencją królewską i książęcą, a nie kompletnej monografii i zamku, ogromnego zespołu poddawanego przez kilka wieków ingerencji inwestycyjnej właścicieli. | |
