Lokalna i regionalna różnorodność gatunkowa Chironomidae (Diptera) w rzekach centralnej Polski

Abstract

Ochotki (Chironomidae) są rodziną niewielkich muchówek powszechnie występujących w słodkowodnych ekosystemach całego świata. Celem niniejszej rozprawy było uzupełnienie niewystarczającej wiedzy na temat różnorodności zgrupowań Chironomidae oraz czynników determinujących ich występowanie w rzekach położonych w stosunkowo jednorodnym zoogeograficznie regionie centralnej Polski. Próby pobierano w cyklu rocznym (raz w miesiącu) z siedmiu stanowisk wyznaczonych w odcinkach nizinnych rzek o różnej rzędowości: Bzura (I), Mroga (II), Mrożyca (II), Moszczenica (III), Grabia (III), Widawka (IV), Warta (V). Materiał biologiczny stanowiły dane zebrane w ciągu ostatnich 30 lat z każdej rzeki, uzupełnione o próby z nowego stanowiska wyznaczonego w Moszczenicy. W czasie poboru prób mierzono również podstawowe parametry środowiskowe rzek. Ogółem, pozyskano 840 prób, w których oznaczono 61 gatunków. W badanych zgrupowaniach zidentyfikowano gatunki typowe dla potamalu rzek nizinnych regionu palearktycznego. Grupa 14 gatunków wyjaśniała prawie 60% różnic między zgrupowaniami. Pod względem funkcjonalnym, skład zgrupowań Chironomidae nie odbiegał od teorii ciągłości rzek. Z kolei bogactwo gatunkowe wzrastało wraz z ich rzędowością, osiągając maksimum w ciekach trzeciego i czwartego rzędu (Grabia, Widawka). Struktura zgrupowań Chironomidae istotnie nawiązywała do profili siedliskowych poszczególnych cieków, ich wielkości oraz przynależności do systemu rzecznego (Wisły i Odry). Wartości zastosowanych miar różnorodności/dominacji/równomierności istotnie różniły się zarówno pomiędzy sobą jak i pomiędzy rzekami. Różnorodność Chironomidae (N1) (gamma γ) całego regionu wyniosła 18,31 gatunków. Została ona rozłożona na średni składnik alfa (α) równy 4,04 gatunków i składnik beta (β) o wartości 4,53 zgrupowań. Modelowanie bayesiańskie wskazało na istnienie pozytywnej zależności pomiędzy liczbą gatunków Chironomidae a granulacją nieorganicznego podłoża oraz zawartością rozpuszczonego w wodzie tlenu.