Castrum Raczans – przyczynek do obcych wpływów na XIII-wiecznym Pomorzu Wschodnim

Abstract

Stanowisko 1 w Raciążu było przedmiotem badań archeologicznych w latach 1969–1985 i 1990–1992, prowadzonych przez Pomorską Ekspedycję Archeologiczną Uniwersytetu Łódzkiego. Najmłodszą fazę obiektu zinterpretowano wówczas jako drewniano-ziemne gród, siedzibę kasztelana, poświadczaną w szeregu źródeł pisanych z XIII wieku. Kulturę materialną mieszkańców warowni uznano za tradycyjną dla wczesnośredniowiecznego Pomorza, z nieznacznymi wpływami zachodnioeuropejskimi. Niestety, szeroko zakrojone badania nie doczekały się pełnego opracowania. Przeprowadzona w ostatnim czasie powtórna analiza materiałów ujawniła ogromne bogactwo i zróżnicowanie kultury materialnej. Wyróżniono bogaty zestaw sprzączek i okuć pasów, typowych dla rozwiniętego średniowiecza tzw. pasów naddługich, pierścieni oraz zapinek o licznych analogiach w materiale zachodnioeuropejskim. Interesującym przykładem przenikania się wpływów rodzimych i obcych jest inwentarz grobu 59 z pobliskiego cmentarzyska, w którym obok typowych dla zachodnich Słowian kabłączków skroniowych, pierścieni i kolii z paciorków, odkryto kompletny garnitur pasa. Obce wpływy widoczne są także w asortymencie używanych naczyń. Poza egzemplarzami wykonanymi tradycyjnymi metodami garncarstwa zachodniosłowiańskiego, występują nieznane wcześniej dzbany, naczynia z rurkowatym wylewem (w tym importowane naczynie dolnosaskie), polewane, sprowadzane z kręgu wschodnioangielskiego lub południowoskandynawskiego oraz tzw. ceramika kolonizacyjna (naczynia wykonane w technice redukcyjnej). Ponadto zarejestrowano liczne naczynia metalowe, w tym grapeny i misy brązowe, które były na miejscu naprawiane lub poddawane recyclingowi.

Układ przestrzenny i funkcja obiektu przypominają tzw. zamki typu przejściowego lub zamki kolonizacyjne – twierdze wznoszone na rozległych terenach Europy Środkowej w celu kontroli i ochrony procesów kolonizacji. Budowę obiektu w Raciążu i powołanie tutaj okręgu kasztelańskiego można zsynchronizować ze wzmożonymi procesami osadniczymi oraz nadaniami ziemskimi poświadczonymi na obszarze Pojezierza Krajeńskiego i Borów Tucholskich.

Obiekt w Raciążu wydaje się więc nieco mniej tradycyjny niż dotychczas zakładano. Jego mieszkańcy nadążali za wszelkimi nowymi trendami, które docierały na Pomorze za pośrednictwem nadmorskich ośrodków miejskich (Gdańsk), sam zaś obiekt był dopasowany do ich potrzeb i odpowiadał środkowoeuropejskim standardom.