Prawo cywilne wobec potrzeby ochrony osób z demencją – analiza z perspektywy prawa niemieckiego

Abstract

Przedmiot badań: Zjawisko starzenia się społeczeństwa stawia prawników przed konieczno-ścią rozwiązania szeregu nowych, nieznanych dotąd problemów, jak chociażby te związane zza-stosowaniem nowych technik. Powszechne są też głosy opotrzebie stworzenia nowej filozofii uwzględniającej specyficzną sytuację osób cierpiących na chroniczne zaburzenia pamięci. Cho-robom takim jak Alzheimer towarzyszą bowiem trwałe zaburzenia procesu podejmowania decyzji i wyrażania woli. Prowadzi to często do postawienia pytania ofaktyczną zdolność do działań osób dotkniętych takim schorzeniem oraz okwestię ich reprezentacji oraz opieki nad nimi.Cel isposób prowadzonych badań: Potrzeba kompleksowego uregulowania sytuacji prawnej osób cierpiących na demencję staje się coraz pilniejsza, również wprawie polskim. Wtym wzglę-dzie przydatne okazać się może skorzystanie zdoświadczeń państw zachodnich, wtym wszcze-gólności zrozwiązań niemieckich. Prezentacja doświadczeń naszych sąsiadów może być dobrym punktem wyjścia dla rozważań na gruncie prawa polskiego.1Wnioski: Nauka niemiecka znajduje się dopiero na początku drogi zmierzającej do wypracowania koncepcji ochrony takich osób. Pierwszy krok został już uczyniony, jest nim przeniesienie pojęć używanych do tej pory wyłącznie wsferze medycyny na płaszczyznę prawa cywilnego. Wprawie niemieckim nie występuje obecnie możliwość całkowitego ubezwłasnowolnienia. Dopuszczalne jest jedynie ograniczenie, pod pewnymi warunkami, zdolności do czynności prawnych wustalo-nym przez sąd opiekuńczy zakresie. Podopieczny zachowuje prawo do dokonywania czynności prawnych, sąd może jednak uzależnić skuteczność tej czynności od zgody opiekuna. Sam fakt ustanowienia opieki dla osoby chorej nie przesądza jeszcze oograniczeniu tejże zdolności. Wpra-wie niemieckim nie jest nigdy możliwe pozbawienie osoby chorej zdolności do dokonywania rozporządzeń na wypadek śmierci. Osoba dotknięta demencją zachowuje zwykle pełną zdolność do dokonywania czynności prawnych. Jak się wydaje, przyjęta wniemieckim systemie koncepcja naturalnej zdolności do czynności prawnych, zwana też zdolnością do działań, wpełni pozwala zabezpieczyć osobę cierpiącą na demencję przed negatywnymi konsekwencjami działań podej-mowanych przez nią wstanie wyłączenia lub znacznego ograniczenia swobody wkształtowaniu swojej woli. Jeśli bowiem zaburzenia pamięci miały wpływ na ukształtowanie woli, dokonana czynność będzie uznana za nieważną. Mankamentem takiego rozwiązania jest niewątpliwie to, że ocena ważności czynności prawnej może być dokonana wyłącznie ex post. Takie podejście jest efektem przekonania, że chory na demencję zachowuje prawo do samostanowienia osobie, wtym także do zawarcia małżeństwa. Ważną rolę wprocesie ochrony interesów osób zdysfunkcją pa-mięci spełnia możliwość udzielenia przez nie same, wcześniej, gdy są one jeszcze zdrowe, pełno-mocnictwa do sprawowania nad nimi opieki na wypadek choroby oraz wprowadzone niedawno do niem. k.c. przepisy otzw. „testamencie pacjenta”, które umożliwiają każdej pełnoletniej osobie wyrażenie woli postępowania znią na wypadek, gdyby wyrażenie takiej woli wprzyszłości zpo-wodu choroby nie było już możliwe albo znacznie utrudnione.

Background: The ageing of the population presents society with ever new challenges. Technical so-lutions, such as chip monitoring for dementia sufferers, are becoming increasingly important. These phenomena make it necessary for lawyers to solve anumber of new, hitherto unknown problems.Research purpose and methods: The need for comprehensive regulation of the legal situation of people suffering from dementia is becoming more and more urgent, also in Polish law. In this respect, it may be useful to draw on the experience of Western countries, in particular, German solutions. The presentation of the experiences of our neighbours may be agood starting point for considerations under Polish law.Conclusions: In German legal doctrine, there is ageneral consensus on the need to create anew philosophy that takes into account the specific situation of people suffering from chronic memory disorders and of the members of their families, who often take on the burden of care. Diseases such as Alzheimer’s, for example, are accompanied by chronic dysfunctions in the process of decision-making and the expression of will. These dysfunctions often lead to questions about the actual legal capacity of people affected by such acondition, especially the issue of their representation and care. There is no total legal incapacity, but only apossibility of excluding the ability to act within the scope and appointment of aguardian appointed by the guardianship court. However, it is not possible to deprive such aperson of his or her ability to make dispositions by will. Consequently, in German law, the person affected by dementia and for whom the guardianship court appoints aguardian, will have the guardian as arepresentative in the fields of the guardianship. However, even in these fields the guardianship, as such, does not lead to legal incapacity. The guardianship court can only impose an additional consent requirement. On the other hand, legal incapacity, as such, is irrespective of guardianship. The concept of natural legal (in-)capacity adopted in the German system seems to fully protect the person suffering from dementia from the negative consequences of measures taken by him or her in astate of exclusion or significant restrictions on the freedom to formulate his will. If memory disorders have an impact on the shaping of will, the action performed will be considered invalid. The disadvantage of this solution is undoubtedly that the evaluation of the validity of an action can only be performed ex post. The solutions adopted are an expression of the conviction that dementia patients retain the right to self-determination. Therefore, marriages and divorces are possible. Advance directives play an important role in the process of protecting patients’ interests, by which aperson can give prior provisions on therapy and treatment and precautional authorizations, by which aperson can confer forehandedly authority to somebody else.