Wartość poznawcza obrażeń szkieletu w badaniach biologii dawnych populacji ludzkich

Abstract

Celem niniejszej pracy było opisanie zmiany w częstości i wzorze obrażeń szkieletu w populacjach pra- i historycznych zamieszkujących okolice dzisiejszego Brześcia Kujawskiego w okresie neolitu (4600-4000 lat p.n.e.) oraz od X do XIX wieku n.e., a także powiązanie ich z mającymi w tym czasie licznymi zmianami środowiskowymi, kulturowymi, politycznymi i ekonomicznymi, które w sposób istotny wpływały na jakość życia kolejnych grup ludzkich zamieszkujących ten teren. Materiał szkieletowy (2500 osobników) poddano analizom makroskopowym oraz przy użyciu 8-krotnie powiększającego szkła, w kierunkowym, kontrastującym świetle sztucznym. W celu ustalenia ewentualnych powiązań występowania zmian pourazowych z ogólnie pojmowanym stanem biologicznym osobnika zbadano: wysokość ciała, liniową hipoplazję szkliwa zębów, przerost porowaty sklepienia oczodołu typu cribra orbitalia, stany zapalne oraz długość życia, a także – będący ich sumarycznym ujęciem – uproszczony indeks zdrowia (ang. health index). Niniejsze badania wskazały, że stosowanie obrażeń jako miernika jakości życia dawnych populacji powinno obejmować nie tylko ich analizę ilościową (co jest wiodącym obecnie trendem), ale przede wszystkim jakościową, uwzględniającą zróżnicowanie ze względu na rodzaj urazu (urazy intencjonalne, związane z agresją międzyosobniczą vs przypadkowe, wynikające z poziomu obciążenia pracą zawodową, rodzajem zamieszkiwanego środowiska przyrodniczego czy ogólnej jakości struktur kostnych będących konsekwencją diety, przebytych chorób etc.), lokalizację na szkielecie, związek z płcią i wiekiem, pozwalającymi określić „wzór” obrażeń dla poszczególnych grup tworzących daną społeczność. Głównym atutem obrażeń jako miernika jakości życia w dawnych populacjach jest objęcie analizą części dorosłej populacji, co odróżnia je od większości „klasycznych” wyznaczników stresu szkieletowego, które są konsekwencją stresorów działających na organizm ludzki głównie w wąskich przedziałach czasowych ontogenezy progresywnej.