Niezawisłość sędziowska jako konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości

Abstract

W polskim prawie ustrojowym zasada niezawisłość sędziowskiej pojawiła się po raz pierwszy w Konstytucji marcowej z 1921 roku, opartej na idei trójpodziału władz, gdzie władza sądownicza stała się odrębna i niezależna. Kolejne zmiany ustrojowe i ustawodawcze, aż do uchwalenia Konstytucji w 1997 roku miały na celu uczynienie z sądownictwa fundamentu demokratycznego państwa prawnego, a z niezawisłości realną gwarancję konstytucyjnego prawa do sądu. Analiza rozwoju niezawisłości sędziowskiej oraz obecne zmiany ustawodawcze dotyczące sądownictwa pozwalają na sformułowanie wniosku, że uregulowanie w aktach rangi ustrojowej zasady trójpodziału władzy wraz z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów nie daje gwarancji spełnienia celów tej regulacji. Zapewnienie funkcjonowania zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów oznacza nie tylko konieczność przyjęcia takich rozwiązań w przepisach prawa, ale również ukształtowanie odpowiednich gwarancji, które zapewnią realizację tych zasad. Brak takich gwarancji lub ich nieprzestrzeganie czyni z niezawisłości jedynie fikcję. Główne zagrożenie, które prowadzi do ograniczenia niezawisłości wiąże się z nadzorem administracyjnym nad sądami Ministra Sprawiedliwości. Uprawnienia Ministra w tym zakresie od czasu odzyskania przez Polskę niepodległości wielokrotnie prowadziły do usuwania z zawodu lub dyscyplinowania sędziów „niewygodnych” władzy wykonawczej, tj. takich, którzy krytykowali aktualne zmiany ustawodawcze dotyczące sądownictwa albo takich, których treść orzeczeń nie spełniała oczekiwań aparatu państwowego – a przez to naruszały niezawisłość sędziowską.