Nienawiść bez granic. Antyniemieckie nastroje w Królestwie Polskim przed 1914 r. a rosyjska propaganda wojenna w dobie Wielkiej Wojny w świetle raportów dyplomatycznych

Abstract

Antyniemiecka propaganda wojenna w zaborze rosyjskim bazowała na bardzo silnych antyniemieckich resentymentach panujących wśród polskich poddanych cara przez 1914 r. Zarzucała ona Niemcom m.in. odpowiedzialność za wybuch wojny i popełnianie zbrodni wojennych wobec ludności cywilnej np. w Kaliszu. Takie postawy społeczne stanowiły reakcję na politykę germanizacyjną konsekwentnie uprawianą w zaborze pruskim w dekadach poprzedzających wybuch Wielkiej Wojny. Niechęć czy wręcz wrogość wobec Niemiec nasiliła się podczas rewolucji lat 1905–1907. Wówczas to polska opinia publiczna oskarżała Niemców o blokowanie przywrócenia przez cara autonomii Królestwa Polskiego i gotowość do interwencji zbrojnej. Negatywne nastawienie do Niemców kumulowało się w osobie cesarza Wilhelma II, który ponosił personalną odpowiedzialność za politykę wynaradawiania swoich polskich poddanych. Dawało to sobie znać m.in. podczas jubileuszu 25-lecia panowania niemieckiego monarchy w czerwcu 1913 r. Antyniemieckie nastroje w polskim społeczeństwie podsycało także najsilniejsze polskie ugrupowanie polityczne, a mianowicie Narodowa Demokracja. Władze rosyjskie często tolerowały antyniemieckie nastroje Polaków, co miało na celu odwrócenie uwagi od polityki rusyfikacji uprawianej w zaborze rosyjskim i pozwalało na kanalizowanie niezadowolenia Polaków w stosunkowo bezpieczny dla władz sposób. * Niniejszy tekst powstał w ramach realizacji grantu Narodowego Centrum Nauki nr 2018/29/B/HS3/02075.

Anti-German war propaganda in the Russian part of partitioned Poland was based on the very strong anti-German resentments prevailing among the Polish subjects of the Tsar Nicolai II long before 1914. Among other things, man accused the Germans of being responsible for the outbreak of war and committing war crimes against civilians for example in Kalisz. Such social attitudes were mostly a reaction to the Germanization policy consistently practiced in the Prussian part of partition Poland in the decades preceding the outbreak of the Great War. Resentment or even hostility toward Germany intensified during the revolutions of 1905–907, when Polish public opinion accused the Germans of blocking the Tsar's restoration of the autonomy of the Kingdom of Poland and readiness to intervene militarily to obstruct that. Resentment against the Germans was cumulative in the person of Kaiser Wilhelm II, who bore personal responsibility for the policy of denationalization of his Polish subjects. This made itself known, among other things, during the jubilee of the 25th anniversary of the reign of the German monarch in June 1913. Anti-German sentiment in Polish society was also fueled by the strongest Polish political grouping, namely National Democracy. The Russian authorities often tolerated anti-German sentiment among Poles, which was intended to divert attention of Poles from the policy of Russification practiced in the Russian part of partitioned Poland and allowed the channeling of Polish discontent in a relatively safe way for the authorities.