Rozwój rozcięć erozyjnych i stożków akumulacyjnych w dolinie rzeki Sertejki na Pojezierzu Witebskim

Abstract

Przeprowadzone studia pozwoliły na określenie relacji pomiędzy oddziaływaniami naturalnymi (głównie czynnikami geologicznymi, geomorfologicznymi i klimatycznymi) i antropogenicznymi na kształtowanie procesów środowiskowych, które doprowadziły do rozwoju rozcięć erozyjnych na zboczach oraz stożków akumulacyjnych w dnie doliny Sertejki w obszarze młodoglacjalnym Pojezierza Witebskiego. Badania miały na celu rozpoznanie: morfologii, budowy geologicznej, genezy, wieku, uwarunkowań rozwoju form erozyjnych oraz towarzyszących im stożków akumulacyjnych znajdujących się na zboczach tzw. Wielkiego Sertejskiego Basenu Pojeziornego (WSBP). W dnie badanego odcinka doliny rzeki Sertejki udokumentowano różnego typu i rozmiarów formy erozyjne rozcinające zbocza doliny oraz stożki akumulacyjne, z których część osadów zalega bezpośrednio na powierzchni teras kemowych. W obrębie największego, szczegółowo badanego stożka udokumentowano cztery dominujące warstwy osadów: deluwia dolne, deluwia środkowe, deluwia górne oraz diamikton rolny. Każda z wymienionych jednostek odznacza się odrębnymi cechami strukturalnymi i teksturalnymi, a także geochemicznymi. W utworach biogenicznych nakrytych osadami badanego stożka akumulacyjnego zapisane zostały z kolei częste zmiany poziomu wody zbiornika oraz okresy przekształceń jeziora w torfowisko. Wahania te udało się rozpoznać dzięki m.in. udokumentowanym zmianom w dawnej szacie roślinnej. Wykazano, że jedną z głównych przyczyn powstania największego stożka było wylesianie oraz zintensyfikowanie rolniczego użytkowania wysoczyzny, co spowodowało wzmożenie ruchów masowych i spływów powierzchniowych na stromych zboczach doliny. Udokumentowano, że akumulacja biogeniczna zakończyła się najpóźniej w XVIII wieku, zapewne w II poł. XVII w. Kluczowe, zatem było określenie wpływu warunków klimatycznych Małej Epoki Lodowej (MEL) na rozwój procesów stokowych i w efekcie rozwój rozcięć erozyjnych. Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na przebieg procesów stokowych były także antropogeniczne przekształcenia krajobrazu.