Pochwała złotego środka, czyli o rozwiązaniach pośrednich w gospodarce przestrzennej

Abstract

Współcześnie nie docenia się wystarczająco dobrodziejstw rozwiązań pośrednich w społeczeństwach i gospodarkach. Gdy wymaga się od nas bycia najlepszymi i gdy każde miasto czy region mają ambicje być największymi, zwiększa się ryzyko przekroczenia i tak już mocno naruszonych granic wzrostu i frustracji, znajdujących ujście w napięciach politycznych. Odpowiedzią na to może być powrót do kultury „złotego środka” i rozwiązań pośrednich (między doskonałością a bylejakością, bogactwem a biedą, centralizacją a rozproszeniem, władzą a wolnością), jako antidotum na skrajności prowadzące do napięć i kryzysów. Laboratorium dla tych zmian mogą być samorządy lokalne, oparte na wspólnotach działających na rzecz dóbr wspólnych, dyskutujących o wspólnej przyszłości. Tytułowy „złoty środek” posiada głębokie uzasadnienie ontologiczne, etyczne, aksjologiczne i pragmatyczne, oraz znajduje zastosowanie w naukach społecznych, do których należy gospodarka przestrzenna. Autor monografii przekonuje, że przeciętni ludzie w swojej masie są kluczem dla współczesnego rozwoju, w tym dla dalszego rozwoju samorządności terytorialnej. Wymaga to jednak budowania w społeczeństwie i polityce kultury akceptacji różnorodności jako immanentnej cechy gatunku ludzkiego. Aby działania były skuteczne, muszą być akceptowane przez zwykłych ludzi. Aby były akceptowane, muszą wyjść od nich, a nie być narzucone. Aby od nich wyszły, muszą wynikać z poczucia sprawczości nawet na poziomie najmniejszych, oddolnych działań zbiorowych. Aby wzmacniać takie poczucie, należy systemy terytorialno-administracyjne decentralizować de facto a nie de iure, a terytorialną różnorodność rozwiązań instytucjonalnych, rozumianych jako wiele dróg do tego samego celu, uznać za naturalną.

Today, the benefits of intermediate solutions in societies and economies need to be sufficiently appreciated. When we are demanded to be the best, or every city or region has the ambition to be the biggest, the risk of overstepping the already heavily compromised growth boundaries and frustration finding vent in political tensions increases. The answer may lie in a return to a culture of the 'golden mean' and intermediate solutions (between excellence and mediocrity, wealth and poverty, centralisation and dispersion, power and freedom) as an antidote to the extremes leading to tensions and crises. Based on communities working for the commons and discussing a shared future, local governments can be a laboratory for these changes. The 'golden mean' of the title has a profound ontological, ethical, axiological and pragmatic justification. It applies to the social sciences, of which spatial management is one. The author of the monograph argues that ordinary people in their mass are the key to modern development, including the further development of local self-government. However, this requires building in society and politics a culture of acceptance of diversity as an immanent feature of the human species. To be effective, actions must be accepted by ordinary people. To be taken, they must come from them and not be imposed. They must stem from a sense of agency, even at the level of the most minor, bottom-up collective action to go from them. To foster such a sense, territorial-administrative systems should be decentralised de facto rather than de jure, and the territorial diversity of institutional arrangements, understood as multiple routes to the same goal, should be considered natural.