Ostatnia odsłona prywatnego życia Polaków w XIX wieku. Testament jako źródło historyczne

Abstract

Życie ludzkie można dokumentować i oceniać na wiele sposobów, przy użyciu rozmaitych źródeł historycznych. Niniejszy artykuł jest skromną próbą zwrócenia uwagi na jedno z wartościowych źródeł historycznych, jakim jest testament. Na jego podstawie w mikroskali, można rekonstruować wiele aspektów życia ludzkiego, takich jak: rodzina, posiadany majątek czy edukacja dzieci. Następnie, już w makroskali, można tu śledzić określone procesy społeczne lub gospodarcze. Przedmiotem analizy w niniejszym artykule są akty ostatniej woli 13 testatorów, reprezentujących określony przekrój społeczny. Pokazują one, na wybranych przykładach, starania na rzecz zapewnienia dzieciom wykształcenia by te mogły odnaleźć się później w realiach gospodarczych XIX wieku. Analizowane testamenty obrazują przy tym pokusy jakie czekały na młodych ludzi w wieku „pary i elektryczności”.

Human life can be documented and evaluated in many ways, using various historical sources. This article is a modest attempt to draw the reader’s attention to one precious historical source, namely one’s last will. In micro‑scale it can constitute abasis for reconstructing many aspect of human life, such as: family, owned property or children’s education. Next, in macro‑scale, one can trace particular social or economic processes. The article analyses last wills of 13 testators representing a certain cross‑section of society. With the help of selected examples they show people’s efforts to ensure their children’s education so that they could find their place in the economic reality of the 19th century. Moreover, the analysed wills illustrate temptations that young people had to face in the era of “steam and electricity”.