Stanisław Brzozowski w kręgu „Kultury” paryskiej

Abstract

Od przeszło stu lat liczni polscy intelektualiści (pisarze, krytycy, filozofowie i historycy, kulturo- i literaturoznawcy) odwołują się do młodopolskiego krytyka literackiego, filozofa kultury i pisarza Stanisława Brzozowskiego (1878-1911).Po II wojnie światowej wielu polskich intelektualistów na obczyźnie wybrało go za wzór sposobu patrzenia na świat, a zwłaszcza na Polskę.Na łamach paryskiej „Kultury” nazwisko Brzozowskiego pojawiło się już w pierwszym numerze pisma. Pojawiło się także w ostatnim 637 numerze. To dość symboliczne. Można powiedzieć, że ramy rozpoczęcia i zakończenia działalności pisma to również ramy obecności w nim Brzozowskiego. A obecność ta była intensywna. W roku 1948, w numerze piątym „Kultury”, opublikowane zostały fragmenty „Pamiętnika” Brzozowskiego i niemal w każdym kolejnym roku, z wyjątkiem lat 1955, 1957, 1990, w „Kulturze” publikowane były teksty, w których pojawiał się lub przynajmniej był wspomniany autor „Idei”.Biorąc pod uwagę tę regularną obecność Brzozowskiego w istniejącej przeszło pół wieku „Kulturze”, nie sposób oceniać działalności skupionych wokół niej ludzi, określanych dalej w tej pracy mianem ‘kręgu „Kultury” paryskiej’, bez zbadania wpływu, jaki wywarł na nich Brzozowski. W czym tkwiła specyficzna siła przyciągania postaci i myśli Brzozowskiego dla tego kręgu „Kultury”? Nadal rośnie liczba opracowań dotyczących „Kultury”. Niemniej jednak dotychczas nie powstała praca na temat recepcji Brzozowskiego w kręgu „Kultury” paryskiej. Wyzwanie to podejmuje ta książka, która bada szczególne zainteresowanie niektórych najważniejszych postaci z kręgu „Kultury” osobą i twórczością Brzozowskiego takich, jak: Jerzy Giedroyc (1906-2000), Józef Czapski (1896-1993), Gustaw Herling-Grudziński (1919-2000) i Czesław Miłosz (1911-2004).

For more than one hundred years Polish intellectuals (writers, critics, philosophers, historians, literary and cultural theorists) have been referring to a central figure of Young Poland, the literary critic, philosopher of culture, and writer Stanisław Brzozowski (1878-1911). Following World War II many émigrés Polish intellectuals chose Brzozowski as a model for how to perceive and assess the world, Poland in particular. Brzozowski’s name appeared on the pages of „Kultura” in its very first issue, as it did in issue 637, the last issue of the journal. This is of considerable symbolic importance. It suggests that that the period between the beginning and end of the journal is also the period during which Brzozowski was present, and intensely so, in its history. In 1948, in the fifth issue of „Kultura”, the journal carried fragments from Brzozowski’s “Diary”; thereafter, in virtually every subsequent issue, apart from 1955, 1957, and 1990, Brzozowski was either cited or at the very least mentioned. Considering the regular presence of Brzozowski in the more than half-century history of „Kultura”, it is impossible to assess the activity of those gathered round the journal, the so-called ‘„Kultura” circle’, the main object of interest in this study, without investigating the influence Brzozowski exerted on them. What specifically made Brzozowski the person and his ideas so attractive to the „Kultura circle”? The number of studies devoted to „Kultura” continues to rise. However, to date no study has been devoted to Brzozowski’s reception within the ‘„Kultura” circle’. The present investigation seeks to fill that gap by examining the specific interests of the key figures of the „Kultura circle” in the person and work of Stanislaw Brzozowski, viz., Jerzy Giedroyc (1906- 2000), Józef Czapski (1896-1993), Gustaw Herling-Grudziński (1919-2000) and Czesław Miłosz (1911-2004).