„Starość w grób zamyka”. O transgresyjnym odbiorze starości w kulturze chłopskiej

Abstract

Autor koncentruje się na rozpatrywaniu relacji starość – śmierć w kulturze ludowej. Interesują go zachowania mające miejsce w drugiej połowie XIX w. (materiał Oskara Kolberga) i początku XX w. Refleksja skupia się na chłopskiej tanatologii. Na łączeniu osób starszych z rytuałem pogrzebowym. Szczególnie koncentruje się na roli społecznej „odpraszacza” – mężczyzny przewodzącego ceremoniałom funeralnym. Choć przewodnicy pogrzebowi byli we wszystkich trzech zaborach, najbardziej opisane zostały ich zachowania w Galicji (prócz świadectw etnograficznych także w pamiętnikach chłopskich). Byli wyrazicielami głosu zmarłego, przepraszali za niego, mówili w jego imieniu, jakby zaświadczając jego obecność zza tamtej już strony. Obraz starego człowieka w kulturze chłopskiej był bowiem utożsamiany z zaświatami, a starcy byli ujmowani jako przewodnicy po tamtej stronie. Śmierć ludowa miała swoją metafizykę, była w przypadku człowieka starego czymś naturalnym, wpisała się w wolę Bożą i konieczność podporządkowania życia rozwojowi rodowemu (uczestniczenia w sztafecie pokoleń).

The author focuses on examining the relationship between old age and death in folk culture, particularly during the second half of the 19th century (using material from Oskar Kolberg) and the early 20th century. The study focuses on peasant thanatology, particularly the connection between elderly individuals and funeral rituals. The author pays special attention to the social role of the „odpraszacz,” a man who led funeral ceremonies. Although funeral guides existed in all three partitions of Poland, their behaviours are most extensively described in Galicia, not only in ethnographic accounts but also in peasant diaries. These guides served as the voice of the deceased, apologizing on their behalf and speaking as if bearing witness to their presence from the other side. In rural culture, the image of the elderly was associated with the afterlife, and the elderly were seen as guides to the other side. Folk death had its metaphysics and was considered a natural part of life, reflecting God’s will and the necessity of passing on the generational legacy, participating in the relay of generations.