Retoryka jak narzędzie badania naszych myśli: czym jest téchne rhetoriké?

Abstract

Retoryka jest nie tylko metodologią nauk humanistycznych; jest najważniejszą z nauk, jaką zostawili nam antyczni myśliciele. Określa ona nie tylko metody argumentacji z przesłanek niepewnych, jest nie tylko teorią tekstu, ale przede wszystkim – jest narzędziem do organizowania naszych myśli i przygotowywania tekstów, których celem ma być przekonywanie, ale tak, aby uzyskać wiedzę a nie mniemanie (Kant). Jednakże jak wiemy, język, którym się posługujemy, jest niezwykle zawodny. Ostrzegali przed tym i Platon, i Arystoteles. Zarazem oni zbudowali podwaliny téchne rhetoriké, której kształt systemowy zawdzięczamy Kwintylianowi. Retoryka – jak twierdzili jej zarówno antyczni, jak i współcześni badacze – nie jest słownikiem chwytów (Volkmann); jest raczej analogonem logiki (Volkmann). Jak powiada Wilhelm Windelband, „dzięki gramatyce i retoryce poznaliśmy prawidłowe reguły myślenia”. Autor sięga nie tylko do tradycji badań nad retoryką, ale i nad językiem, głównie odnosząc się do tradycji Koła wiedeńskiego (Der Wiener Kreis). Acz dorobek współczesnego językoznawstwa, a także współczesnych badań nad filozoficznymi podstawami badań nad językiem będą uwzględnione, to jednak perspektywa zarówno wyznaczona przez Immanuela Kanta, jak i badaczy z kręgu Der Wiener Kreis jest dominująca. Celem niniejszego studium jest nie tylko przypomnienie tezy Windelbanda, ale i jej pełniejsze dowiedzenie.

Rhetoric is not only a methodology of the humanities; it is the most important science given to us by ancient philosophers. It defines the methods of argumentation from the uncertain, the theory of texts, but more importantly – it is a tool for organizing our thoughts and preparing works which aim for persuasion – getting the knowledge, not the opinion (Kant). However, as we know, the language we use is extremely unreliable. Plato and Aristotle warned us against that. At the same time, they built the foundations of téchne rhetoriké, which systemic shape we owe to Quintilianus. Rhetoric, as both – ancient and modern scholars have claimed, is not a grammar dictionary; it is rather an analogue of logic (Volkmann). As Wilhelm Windelband says: “thanks to grammar and rhetoric we have learned the correct rules of thinking”. The author draws not only from the tradition of research on rhetoric, but also from language theory – mainly referring to the tradition of the Viennese Circle (Der Wiener Kreis). As far as the achievements of contemporary linguistics and contem¬porary research on the philosophical foundations of language research are taken into account – the perspective set by both Immanuel Kant and researchers from the Der Wiener Kreis circle is dominant here. The purpose of this study is not only to remind Windelbad’s thesis, but also to prove it wholistically.