Przestrzeń Ziemi Świętej w szesnastowiecznych deskrypcjach polskich pielgrzymów

Abstract

Pierwsze deskrypcje Ziemi Świętej pióra polskich autorów ukazały się w XVI wieku. Należą do nich chorografia Anzelma Polaka, itinerarium Jana Tarnowskiego, diariusz Jana Goryńskiego oraz opis podróży do Ziemi Świętej Syrii i Egiptu Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki. Rozprawa ma na celu zebranie i pogłębienie dotychczasowej wiedzy na temat pierwszych, polskich deskrypcji obszarów Ziemi Świętej, a także ich usytuowanie w zachodnioeuropejskiej tradycji opisywania Palestyny. W pracy przywołano informacje historyczne odnoszące się do okoliczności narodzin oraz rozwoju tradycji prezentowania obszaru Palestyny. Głównym zaś przedmiotem zainteresowania w analizie wybranych dzieł pióra Polaków jest sposób prezentowania w nich naturalnej przestrzeni. Inspiracją do obrania wskazanego kierunku badawczego stała się geopoetyka. Próba przeprowadzenia analizy szesnastowiecznych tekstów z uwzględnieniem geopoetycznej perspektywy ewokowała interdyscyplinarne podejście badawcze – w rozprawie wykorzystano w prace historyczno-geograficzne, geograficzne oraz literaturoznawcze, zaś kluczowe narzędzia metodologiczne podsunęła retoryka. Podjęta w dysertacji próba badawcza pozwoliła: a) ustalić wynikające z osobistych doświadczeń twórców pozaliterackie (pochodzące z relacji człowieka z przestrzenią) impulsy do sporządzenia deskrypcji; b) scharakteryzować oraz zrozumieć sposoby postrzegania przez polskich pielgrzymów bliskowschodniego obszaru. Praca przynosi również odpowiedzi na pytania dotyczące: a) sposobu doświadczania zwiedzanej przestrzeni (jej naturalnych elementów) przez polskich pielgrzymów; b) charakteru obrazu obszaru Ziemi Świętej wyłaniającego się z deskrypcji; c) poziomu performatywności omawianych tekstów. W rozprawie dowiedziono, że zachowane do dziś deskrypcje Ziemi Świętej zachodnioeuropejskich, jak i polskich autorów ukazują interesujący proces wzbogacania wyobrażenia tej przestrzeni o elementy odwołujące się do jej naturalnej strony. Dodatkowo wszystkie dzieła prezentujące obszar Ziemi Świętej, w tym utwory Polaków, są „aktualizującą” narracją, a także świadectwem cyrkulacji między przestrzenią geograficzną a literaturą (na gruncie niefikcjonalnej literatury podróżniczej).