Morfogeneza i przemiany rozplanowania wsi józefińskich na obszarze dawnej Galicji

Abstract

Celem rozprawy było zbadanie morfogenezy i przemian rozplanowania wsi józefińskich na obszarze dawnej Galicji. Podczas procesu kolonizacji józefińskiej powstało 129 jednostek osadniczych. W pierwszym etapie badań przeanalizowano genezę i rozwój osadnictwa józefińskiego w świetle uwarunkowań geograficzno-politycznych, czynników przyrodniczych i prawno-własnościowych oraz stosunków społeczno-kulturowych. Kolejnym etapem pracy była identyfikacja inicjalnych form rozplanowania siedlisk i rozłogów wiejskich. W świetle przeprowadzonych badań siedliska dawnych wsi józefińskich możemy podzielić na układy jednoosiowe i na układy wieloosiowe. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie rozłogów zidentyfikowano kompleksy zwarte i w rozrzucie. Zespoły działek składały się ze struktur jednorodnych lub niejednorodnych morfologicznie. Wyróżniono ponadto zespoły pól, w których liczba działek jest zgodna z liczbą osadników w danej wsi, zespoły z większą liczbą działek niż kolonistów we wsi oraz zespoły, w których wydzielono w jednym zespole mniej działek niż osadników w danej osadzie. Działki możemy klasyfikować według: kształtu geometrycznego i położenia ich w stosunku do siebie i w stosunku do zagrody. W badaniach uwzględniono kwestię pierwotnej lokalizacji wybranych elementów zagospodarowania przestrzennego wsi tj. kościoły, cmentarze i szkoły. W dalszej części rozważań zaprezentowano wyniki nad przemianami organizacji przestrzennej jakie miały miejsce po II wojnie światowej na obszarze Polski i Ukrainy. Zakres zaobserwowanych zmian morfologicznych wsi józefińskich po stronie polskiej i ukraińskiej wykazują zarówno podobieństwa jak i różnice. Biorąc pod uwagę kwestię rozplanowania dominują osiedla o układzie ulicowym. Tylko nieliczne wsie zachowały swoje pierwotne rozplanowanie. W większości obserwujemy natomiast wyraźne zmiany układu przestrzennego.