Wsparcie w kryzysie. Rola wsparcia społecznego w sytuacji zagrożenia suicydalnego wśród młodzieży

Abstract

Globalizacja oraz dynamiczne zmiany gospodarcze, polityczne czy społeczno-kulturowe przyczyniają się do wyraźnego przeciążenia jednostek na wielu płaszczyznach życia. Jedną z najpoważniejszych konsekwencji jest zły stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. W Polsce kryzys w tym obszarze odzwierciedla się przede wszystkim w rosnącej liczbie zachowań samobójczych wśród adolescentów. Okres adolescencji to stan przejściowy pomiędzy dzieciństwem a dorosłością, w którym młodzi ludzie doświadczają typowych dla tej fazy wieku wyzwań. Jednostka mierzy się z nowymi konfliktami i problemami oraz podejmowaniem trudnych decyzji, które mogą zaważyć na jej przyszłości. Dodatkowym obciążeniem stają się zewnętrzne warunki, takie jak dojrzewanie w okresie globalnej pandemii COVID-19. Pojawiające się w życiu jednostki nowe wyzwania wiążą się nie tylko z dużym stresem, ale też z możliwością wystąpienia kryzysu, którego rozwiązanie bywa przeciążające. W takich chwilach wsparcie społeczne jest istotnym czynnikiem ochronnym, które pomaga przezwyciężyć kryzys lub go przetrwać. Tymczasem brak wsparcia społecznego skutecznie uniemożliwia konstruktywne poradzenie sobie w sytuacjach trudnych. Uratowanie ciała po próbie samobójczej nie oznacza natomiast uratowania człowieka od cierpienia. Szczególnym kontekstem wpływającym na sytuację polskiej młodzieży jest finansowa i organizacyjna zapaść publicznego systemu wsparcia w kryzysach związanych ze zdrowiem psychicznym utrudniającym potrzebującym osobom dostęp do psychiatrów i psychologów. Niniejsza rozprawa doktorska jest wynikiem badań własnych przeprowadzonych techniką wywiadów częściowo ustrukturyzowanych ze specjalistami pracującymi z dziećmi i młodzieżą w kryzysie. Wywiady prowadzono z bezpośrednio udzielającymi wsparcia profesjonalnego psychologami, psychoterapeutami, psychiatrami oraz z terapeutami środowiskowymi. W badaniu wzięli udział również wizytatorzy kuratorium, pełniący rolę kontrolną nad wprowadzeniem odpowiednich środków zaradczych przez szkoły w przypadku samobójstwa ucznia. Analiza empiryczna stanowi próbę rozpoznania trudności i kryzysów dzieci i młodzieży, a także sposobów skutecznej prewencji, którą można wprowadzić na różnych poziomach. Szczególną uwagę poświęcam rodzicom, nauczycielom oraz specjalistom od zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, jako dorosłym, którzy mają znaczący wpływ na kształtowanie się młodych jednostek. Zebrany materiał empiryczny nie napawa optymizmem – zdaniem badanych współczesne warunki społeczno-kulturowe nie sprzyjają bliskości, budowaniu więzi i wspieraniu młodych osób zmagających się z różnorodnymi kryzysami w swoim życiu. Jak powiedziała jedna z badanych specjalistek w zakresie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży: (…) świat, który stworzyliśmy, nie jest najmilszym miejscem do życia [p1]. W rekomendacjach wskazano na pewne sposoby poprawienia tej sytuacji zarówno na poziomie rozwiązań systemowych, jak i działań, które może podjąć każdy. W swoich rozważaniach skłaniam się ku holistycznej analizie kryzysu, zachowań samobójczych i wsparcia społecznego, w celu zrozumienia ich genezy, przebiegu oraz efektów (a w przypadku problemów również rozwiązań czy rekomendacji). Z tego powodu przegląd literatury dotyczył dyscypliny nauk społecznych (tj. socjologii), a także psychologii, psychiatrii oraz pedagogiki.