W kadrze i poza nim. Fabularne filmy Grzegorza Królikiewicza
Abstract
Celem niniejszej rozprawy jest analiza fabularnych filmów Grzegorza Królikiewicza. Autor
opisuje formę i znaczenie dzieł reżysera, osadza je w kontekstach rzeczywistości społecznopolitycznej
PRL-u, przedstawia genezę, przebieg kolaudacji, problemy z cenzurą, recepcję wśród
krytyki i publiczności, weryfikuje założenia i praktyczne zastosowanie teorii przestrzeni poza
kadrem. Zadecydowano, by nie analizować wszystkich filmów artysty, wybrano zaś cztery
reprezentatywne tytuły: Na wylot (1973), Wieczne pretensje (1975), Tańczący jastrząb (1978),
Zabicie ciotki (1985). Jednocześnie uznano, że niezbędnym do zrozumienia osobowości Grzegorza
Królikiewicza jest opis wczesnego etapu jego biografii i twórczości – od narodzin w Aleksandrowie
Kujawskim, poprzez lata szkoły, studiów prawniczych i filmowych. Dużo uwagi autor poświęca
pierwszym filmom reżysera, ich historii, ze szczególnym uwzględnieniem etiudy Mężczyźni
(1969/1989), która stała się zapowiedzią konfrontacji na linii Grzegorz Królikiewicz – władze
polskiej kinematografii. Zdaniem piszącego rekonstrukcja filmowej ścieżki reżysera, jej kolejnych
etapów, trudności i sukcesów może być uniwersalną opowieścią, odsłaniającą mechanizmy działania
systemu kinematografii Polski Ludowej, historią o postawie nonkonformisty w świecie, który
wymaga pójścia na małe i wielkie ustępstwa.
W dysertacji zastosowane zostały założenia „Nowej Historii Filmu”, w ramach której uwagę
badacza powinien absorbować społeczny wymiar filmu. Autora interesuje nie tylko samo dzieło, ale
również proces i kontekst jego powstawania. Celem pracy jest uzupełnienie niedostatków wiedzy o
filmach fabularnych Grzegorza Królikiewicza, ustalenie podstawowych faktów, a także
rekonstrukcja schematów funkcjonowania filmowców w PRL-u. Kluczowym źródłami, na których
bazuje autor są archiwalia: materiały produkcyjne, stenogramy kolaudacji, karty ocen – źródła te
dopełnia szeroka kwerenda biblioteczna.