Jaźń w totalnej instytucji obozu koncentracyjnego

Abstract

Hitlerowskie obozy koncentracyjne stały się przedmiotem wielu opracowań naukowych. Zjawisko to było rozważane z wielu perspektyw: historycznej, praw¬nej, etycznej, psychiatrycznej, socjologicznej . Ten swoisty fenomen społecznego zła ciągle intryguje wielu badaczy, również tych, którzy nie uczestniczyli bezpośrednio w koszmarze drugiej wojny światowej. Wydaje się, że hitlerowskie obozy koncentracyjne będące ciemną plamą w wielowiekowym dorobku kultury europejskiej wymagają permanentnych badań, a zjawiska społeczne występujące w obozach - ciągłych wyjaśnień i interpretacji. Ten właśnie motyw, i d e o l o g i c z n o-u n i w e r s a l n y, leży u podłoża wysiłków podejmowanych przez wielu ba¬daczy. * W artykule niniejszym sposób wyjaśniania zjawisk społecznych został zaczerpnięty z dorobku kierunku socjologicznego zwanego symbolicznym interakcjonizmem . Szczególnie interesująca poznawczo jest propozycja E. Goffmana zawarta w pracy o instytucjach totalnych (1961, ss. 265—266). Perspektywa dramaturgiczna, będąca perspektywą interakcjonistyczną opisu działań społecznych, pozwala dotrzeć bezpośrednio do s f e r y t a k t y k obrony jaźni i autonomii jednostki ludzkiej. Działania jednostkowe w instytucjach obozów koncentracyjnych w wymiarze interakcyjnym nie doczekały się do tej pory opracowania. Poniższe próby analizy interakcji więźniów obozów wskazują na wagę spotkań face-to-face w uzyskiwaniu indywidualnych sfer prywatności i niezależności oraz na interakcyjne taktyki reafirmacji określonych wartości społecznych. Przyjęto więc siatkę pojęciową perspektywy dramaturgicznej oraz Goffmanowską koncepcję instytucji totalnych, chociaż, w trakcie analizy okazało się konieczne rozszerzenie zbyt ubogiej siatki pojęciowej oraz zreinterpretowanie niektórych wniosków i uogólnień E. Goffmana. W artykule broniona jest następująca teza: E. Goffman w swej koncepcji instytucji totalnych zatraca „niepowtarzalną specyficzność” istnienia jaźni w instytucjach obozów koncentracyjnych. Według E. Goffmana różne instytucje totalne oferują podobne wzory interakcyjne, na przykład klasztory i więzienia. Nasza teza „niepowtarzalnej specyficzności” istnienia jaźni dotyczy każdej z osobna instytucji totalnej.