Торговые и культурные отношения Великого Новгорода с Кенигсбергом и другими прусскими городами в XIV–XV веках, в свете новгородских грамот на бересте

Abstract

Wieki XIV i XV to okres prawdziwego rozkwitu stosunków handlowych i kulturalnych Nowogrodu Wielkiego z Królewcem i innymi miastami na terytorium Prus, będącego konsekwencją uformowania się już pod koniec XIII stule-cia trwałych związków republiki św. Zofii z centralną i zachodnią Europą. W literaturze przedmiotu można się spotkać z opinią, iż miasta znajdujące się na obszarze Państwa Zakonu Krzyżackiego zajmowały – tak ze względu na swe położe-nie, jak i przynależność do Hanzy – ważne miejsce w handlu Nowogrodu Wielkiego. Również Królewiec, nie znajdujący się w tym okresie na głównym szlaku handlowym, odgrywał w nim niebagatelną rolę. Z jednej strony był – podobnie jak Nowogród – miastem hanzeatyckim, z drugiej – znajdując się pod władaniem Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego (także utrzymującego kontakty z Hanzą) mógł pełnić funkcję ośrodka handlowego i siedziby jednego z tzw. Grosschäfferei – organu administracyjnego odpowiedzialnego za handel. W badaniach nad relacjami nowogrodzko-pruskimi wykorzystuje się zazwyczaj źródła proweniencji niemiec-kiej, zapominając jednocześnie, że do naszych czasów zachowała się ogromna liczba ruskich gramot, spisanych na korze brzozowej, zawierających wiele informacji, cennych zwłaszcza dla historyka zajmującego się zagadnieniem stosunków handlowych i kulturalnych Nowogrodu Wielkiego z Zachodem w XIV–XV w. Można w nich również odnaleźć ślady kontaktów republiki św. Zofii z Królewcem. Dla przykładu w tekście gramoty nr 125, odnalezionej podczas wykopalisk z 1954 r., znajduje się termin зендень do złudzenia przypominający występujące w dokumen-tach urzędników z Królewca, słowo zendeling. Znawcy przedmiotu są w zasadzie zgodni co do tego, że pod okre-śleniem tym należy rozumieć pewien gatunek materiału bawełnianego, przywożonego do Nowogrodu z Buchary i następnie eksportowanego do Prus. Co więcej, gramoty nowogrodzkie wspominają również o niemieckich towa-rach, znajdujących się w Nowogrodzie Wielkim: „niemieckiej szubie” (nr 500), „niemieckiej soli” (nr 282). Zawie-rają także informacje o codziennych kontaktach mieszkańców republiki nowogrodzkiej z przebywającymi na jej terytorium „Niemcami” (wspólny termin, występujący w gramotach na oznaczenie kupców hanzeatyckich, przed-stawicieli Państwa Zakonu Krzyżackiego, a nawet Szwedów), np. nr 25. Najciekawsze z nich wydają się jednak te, które mogą stanowić dowód częściowego przenikania do kultury Rusi Nowogrodzkiej elementów cywilizacji zachodniej, jak np. gramota nr 488, zawierająca fragmenty liturgii obrządku rzymskokatolickiego, spisane – rzecz jasna – po łacinie.