Dlaczego mnie zostawiasz? Człowiek i Bóg po Zagładzie w ujęciach Hannah Arendt i Hansa Jonasa

Abstract

Szoah stało się zakwestionowaniem oraz kulturowo-aksjologicznym i duchowym wyjałowieniem całej cywilizacji w jej fundamentach. Pytania o człowieka i Boga po Zagładzie, zrewidowane i skonfrontowane przez Hannah Arendt i Hansa Jonasa, ujawniły nieprzewidywalną, wręcz bezgraniczną potęgę ludzkiego działania i ludzkiej wolności. Jeśli Szoah miało miejsce, to znaczy, że może powtórzyć się w przyszłości. Imperatyw odpowiedzialności i przekonanie o elementarnym prawie człowieka do posiadania praw brzmią w tym kontekście jako swoiste memento wobec apokaliptycznej wizji możliwości powtórzenia się Zagłady. Człowiek może bowiem wiele dokonać, jest nawet w stanie zrealizować wymierzony w samego siebie plan samozagłady. Prezentowanej książce przyświecają dwa cele badawcze. Po pierwsze doświadczenie zła w postaci historycznego wydarzenia Szoah jest momentem, który stał się impulsem do nowego stawiania pytań o Boga i człowieka względem dotychczasowej tradycji filozoficznej. Po drugie chodzi o pokazanie, że filozoficzne zagadnienie Boga oraz filozoficzna problematyka człowieka nie są od siebie odrębne, a wręcz przeciwnie – są komplementarne. Takie zagadnienia, jak doświadczenie fenomenu zła, idea Boga, natura ludzka czy kwestia sankcjonowanego przez człowieka systemu politycznego, są tymi problemami, które zostają związane z filozoficzną refleksją. Wiele z tych pytań – o czym świadczą artefakty współczesnej kultury oraz myśli humanistycznej – domagało się i nadal domaga ponownej konfrontacji, rewizji po historycznym wydarzeniu Zagłady. Rozmach systemowego wyniszczania rzesz ludzi wywołał paraliżujący stan niemocy, a niekiedy podważył też funkcjonujące dotychczas tradycyjne systemy intelektualne. Cały ten proces, wykalkulowany, starannie zaplanowany, systemowy i posiadający legitymację prawną, usankcjonowaną przez politycznych decydentów-sprawców oraz przez indywidualnych ludzi, nie miał precedensu w historii Zachodu.