Sztetl, szund, bunt i Palestyna: Antologia twórczości literackiej Żydów w Łodzi (1905–1939)

Abstract

Prezentowane w niniejszej antologii teksty są przykładem zjawisk zachodzących w twórczości Żydów w Łodzi początku XX w. Stanowi ona swoiste odbicie przemian społecznych i kulturowych, trendów, fascynacji i lęków cechujących młode żydowskie pokolenie zamieszkujące nowoczesną metropolię przemysłową. Jej ramy czasowe wyznaczone są przełomami wieków dwóch religii: początek to niezwykle istotny dla Łodzi rok 1905, a zarazem przełom XIX i XX w. w rachubie gregoriańskiej. Zakończenie to 1 tiszri 5700 (14 września 1939 r.), początek nowego stulecia kalendarza hebrajskiego. Ten właśnie czas, pomiędzy Rewolucją 1905 r., a Zagładą, był okresem intensywnego rozwoju żydowskiej twórczości literackiej oraz życia społecznego. Jego wyrazem są setki publikacji książkowych, gazety codzienne oraz niezwykle liczne czasopisma literackie – efemerydy, których ukazało się jedynie kilka numerów w niskim nakładzie. Wybór dokonany z tak bogatego materiału źródłowego, na który składają się teksty należące do innego kręgu religijno-kulturalnego, publikowane ponadto w różnych językach, musiał opierać się na specyficznej kategoryzacji. Zazwyczaj stosowana klasyfikacja nie za bardzo się do tego nadawała, stwarzając zagrożenie zafałszowania obrazu wynikające z zastosowania pojęć oraz kategorii funkcjonujących co prawda w kulturze i historii żydowskiej, jednak niekoniecznie rozumianych tak samo. Przyjęte kryteria doboru i podziału tekstów są więc, poza jednym, oparte na czterech pojęciach żydowskich, co umożliwia lepsze zrozumienie fenomenu kulturowego łódzkiego społeczeństwa żydowskiego w tym okresie. Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2012–2017 nr 0078/NPRH2/H11/81/2012

Texts presented in this anthology exemplify the phenomena occurring in the Jewish literature in Łódź at the turn of 20th century. They form a reflection of social and cultural changes, trends, fascinations and fears typical of a young Jewish generation living in a modern industrial metropolis. Its time frame is defined by the turn of century for two religions: the beginning is marked by 1905, a highly significant year in Łódź history, and the turn of the 20th century in the Gregorian calendar. The end is marked by 1 Tishri 5700 (14 September 1939), which is the beginning of a new century in the Hebrew calendar. The time between the Revolution of 1905 and the Shoah was a period of intensive developments in Jewish literature as well as in social life. It manifested itself through hundreds of publications, newspapers and numerous transient literary magazines – locally called “ephemerals” – each of which had an edition of only a handful of copies. A selection from a wealth of sources belonging to a different religious and cultural environment, published in various languages, was based on a specific categorization. A standard classification might not be adequate: it would carry the risk of misrepresenting the original message through the use of concepts and categories which, though present in Jewish culture and history, often failed to convey the same meaning. The adopted criteria for the choice and grouping of texts are based on four Jewish concepts, which facilitates the understanding of the cultural phenomenon of Jewish community in Łódź at the time.