Monopol emisyjny Narodowego Banku Polskiego w przepisach konstytucyjnych i ustawowych

Abstract

Wzorce konstytucyjnego monopolu emisyjnego Narodowego Banku Polskiego zauważalne są w polskim ustawodawstwie z lat 1918–1939. Dotyczą one statusu prawnego i zadań Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, a następnie Banku Polskiego SA. Przysługiwał im przywilej emitowania pieniądza, tzn. wprowadzania do obiegu pieniądza pełniącego funkcję środka płatniczego na terytorium Rzeczypospolitej. Obowiązujące w latach 1944–1997 ustawy regulujące pozycję prawną oraz funkcje NBP jako centralnego banku państwa stanowiły także o monopolu emisyjnym tego banku. Do 1989 r. nie był to jednak monopol realny, ponieważ rozmiary emisji określała i zatwierdzała Rada Ministrów, przy czym od 1975 r. NBP obowiązany był organizować i regulować obrót gotówkowy zgodnie z potrzebami gospodarki narodowej. Monopol emisyjny NBP podniesiono do rangi normy konstytucyjnej w 1997 r. Wpływ na jego ostateczny kształt miały propozycje zawarte w projektach konstytucji przedkładanych Zgromadzeniu Narodowemu w latach 1993–1997. Efektem jest wyrażone w art. 227 ust. 1 Konstytucji RP wyłączne prawo NBP do emisji pieniądza, skorelowane z innymi uprawnieniami oraz obowiązkami banku centralnego, tzn. z wyłącznym prawem do ustalania i realizowania polityki pieniężnej oraz odpowiedzialnością za wartość polskiego pieniądza. Wymienione atrybuty wyznaczają status NBP jako centralnego banku państwa, a także tworzą podstawy systemu monetarnego państwa. Standard konstytucyjny doprecyzowano w ustawie o NBP, ale widoczny jest dysonans między regulacjami konstytucyjnymi i ustawowymi. Monopol emisyjny NBP wyrażono w Konstytucji RP szerzej, gdyż dotyczy on „pieniądza” (gotówkowego i bezgotówkowego), natomiast w ustawie o NBP został ograniczony tylko do „znaków pieniężnych” (pieniądza gotówkowego). Będąc odpowiedzialnym za wartość polskiego pieniądza, NBP powinien kontrolować wielkość emisji znaków pieniężnych. Nie może dopuszczać do nadmiernej ich emisji, której efektem byłoby osłabienie siły nabywczej polskiego pieniądza, zmniejszenie zainteresowania przeprowadzaniem rozliczeń z jego użyciem i gromadzeniem w nim oszczędności lub osłabienie kursu wobec walut obcych.