Satyryczne gatunki prasowe po 1989 roku

Abstract

W pracy doktorskiej wyodrębnione, nazwane, opisane i uporządkowane zostały wypowiedzi werbalne i obrazowe o charakterze satyrycznym, które, jak przekonuje autorka, reprezentują satyryczne gatunki prasowe. Celem rozprawy jest udowodnienie tezy o ich istnieniu, gdyż dotychczasowe publikacje skupiają się osobno na satyrze i gatunkach prasowych. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie, użycie jakich środków sprawia, że dany tekst czy ilustracja odbierane są jako satyryczne. Zamierzenie realizowane jest w oparciu o przykłady pochodzące z polskich gazet, określanych jako opiniotwórcze. To dzienniki: „Rzeczpospolita”, „Gazeta Wyborcza” oraz tygodniki: „Polityka”, „Wprost” i „Newsweek”. Analizie zostały poddane formy występujące w gazetach po roku 1989, a więc po rozpoczęciu transformacji ustrojowej, związanej z likwidacja urzędu cenzorskiego i otwarciu na wolność słowa. Rok 1989 jest datą dla satyry znaczącą – specjalistyczne satyryczne periodyki nie utrzymują się na rynku prasowym, satyra przenosi się na łamy nie tylko opiniotwórczych pism, ale także tabloidów czy lokalnych gazet. Praca składa się z pięciu rozdziałów, wstępu oraz zakończenia. W pierwszym zdefiniowana została satyra jako gatunek, wraz z krótkim rysem historycznym. W tym samym rozdziale wyodrębnione zostały także kategorie satyryczności takie jak np. krytycyzm, ironia, groteska czy komizm. Drugi rozdział ma charakter historyczny. Stanowi przedstawienie rozwoju prasy satyrycznej w Polsce od „Monitora” po początek transformacji ustrojowej. W ciągu 250 – letniej historii zdołały wyodrębnić się rozmaite profile periodyków o charakterze satyrycznym (np. literacko–satyryczne, polityczno–satyryczne, wybitnie rozrywkowe). W trzecim rozdziale analizie poddany został satyryczny materiał ilustracyjny, a więc rysunki satyryczne, zdjęcia z podpisami, fotomontaże, komiksy. Przykłady zostały podzielone na grupy. Podstawą wyodrębnienia jest ich wewnętrzne zróżnicowanie oraz relacja do innych wypowiedzi w obrębie tej samej kolumny pisma. Część rozdziału poświęcona została satyrze i humorowi w reklamie prasowej. Klasyfikacji i opisowi satyry werbalnej poświęcony został rozdział czwarty. Podzielony został on na dwie części: Pierwsza dotyczy wypowiedzi dziennikarskich, takich jak felieton czy news satyryczny (z parodiami dziennikarskich form włącznie). Druga – literackich, czyli tworzonych przez dziennikarzy, poetów i samych czytelników (aforyzmy, fraszki, wiersze). Zadaniem autorów wypowiedzi werbalnych, wizualnych jest komentowanie rzeczywistości zewnętrznej (wydarzenia, zachowania) bądź wewnętrznej (sposobu myślenia). W rozdziale piątym autorka definiuje styl satyryczny, czyni to m.in. poprzez odniesienie ich do innych stylów. Próbuje też dowieść, jakie kategorie satyryczności stanowią tzw. łączniki pomiędzy sferą obrazu i słowa, spostrzega również podobieństwa pomiędzy dwoma różnymi kodami. Rozważania prowadzącą m.in. do następujących wniosków: wypowiedzi o charakterze satyrycznym stanowią pokaźną grupę komunikatów werbalnych i ilustracyjnych na łamach opiniotwórczych pism; w zakresie stosowania form satyrycznych widoczna jest tendencja do eksperymentowania; najbardziej dynamicznie rozwijają się formy obrazowe – przy jednoczesnym wypieraniu z łamów form literackich i związanej z dyktatem popkultury ekspansji inforozrywki; styl satyryczny jest wyróżnikiem koniecznym do identyfikacji wypowiedzi jako satyrycznej. Praca skupia się także na tematyce, jaka poruszana jest w obrębie gatunków satyrycznych, co jest równoznaczne ze sformułowaniem odpowiedzi na pytania, jakie dziedziny życia w nowej rzeczywistości politycznej podlegają krytyce. Okazuje się, że tematem wiodącym jest polityka, a właściwie politycy, którzy z jednej strony piętnowani są za obłudę czy nepotyzm, z drugiej – traktowani są jak celebryci.

The PhD thesis contains verbal and visual forms of expression which have been selected, named, described and put in order and, according to the author of the thesis, represent satirical literary genres ever present in the press. The aim of the thesis is to prove their actual existence as one genre, as opposed to other, previously published, theses which focused on satire and press literary genres separately. The author strives to answer the question, the use of which techniques makes a given text or illustration satirical, and what makes the readers see them as such. The author’s pursuit is corroborated by numerous samples and examples taken from various renown Polish newspapers and magazines, such as Rzeczpospolita, Gazeta Wyborcza, Polityka, Wprost and the Polish edition of Newsweek. The items which have been chosen for analysis have been published after 1989 – the year of great political transformation in Poland, when the Central Censorship Bureau was dissolved and the freedom of speech/press was reintroduced. The year 1989 itself is pivotal for the existence of satire in Poland. The specialist, precisely targeted satirical periodicals started to get eliminated from the general press market at that time and the mainstream press, both well respected as well as tabloid, have gradually taken over as a provider of satire for the public. Local press has joined the trend too. The thesis consists of five body chapters, an introduction and the ending. Chapter one contains the definition of a satire as well as a historical overview of the cultural circulation of the genre. Chapter one also contains information about the categorization and gradation of satire into criticism, irony, grotesque and comedy. Chapter two is historical by nature. It provides the historical overview of development of the satirical press in Poland beginning in 18th century with Monitor magazine and continued up until 1989 and the restoration of democracy in the country. In its 250-year-old history the satirical press took various shapes and forms and different approaches were in use e.g. literary-satirical, political-satirical, pure entertainment. Chapter three contains a thorough analysis of the satirical illustrative material such as drawings, photos with captions, comic-strips and photomontage. Examples have been divided into groups on the basis of their internal diversity and the relation with other forms of expression in the particular column. Part of the chapter has been devoted into analyzing satire and humor in press advertising. Chapter four contains categorization and description of the verbal satire. It has been divided into two parts. Part one tackles journalistic forms of expression such as the paragraph or satirical news piece (parodies included). Part two focuses on the literary aspect of satire as created by journalists, poets, even the readers themselves. Here the forms presented are aphorism, epigram, and verse. Usually, the aim of the producers of verbal and visual content is to comment on the reality of life (events, behavior) or the mentality of a given society. Chapter five contains the definition of the satirical style and the author makes the reference to other styles and genres. The author also attempts to prove what categories of satire are the actual bridges between the sphere of the visual and the verbal. An observation about the similarity of those two codes is made here. The ponderings of the thesis lead to such conclusions: - Satirical expressions comprise a significant group of verbal and illustrative messages present in the renown press - As far as the use of satire is concerned, there is a clear tendency to engage in experimentation - The visual formats are most dynamic in development. This is paralleled by the regress of the literary formats and ever greater influence of pop culture and so called infotainment. - Satirical style is absolutely essential to recognize a given expression as satirical. The thesis does not only analyze the satirical style. It also focuses on and discusses the most common topics that have been given the satirical treatment. We are given an answer what spheres of life are actually given the most avid attention and criticism. It is no secret that politics is the number one topic and politicians are chastised for their moral double-standards and nepotism. Yet, at the same time they are glamorized as regular celebrities.