Romola as a Psychological Novel - a Study of Moral Degeneration

Abstract

Tematem artykułu jest powieść psychologiczna i historyczna George Eliot, w której znalazła wyraz filozofia m oralna pisarki i jej zainteresowania problematyką zła. Filozofia George Eliot ukształtowana przez filozofów angielskich XIX w. oraz w dużym stopniu przez pozytywizm Augusta Comte’a ma swoje źródło również w jej purytańsko-protestanckim rodowodzie. Wybitny wpływ na jej poglądy wywarli także teologowie i filozofowie niemieccy, których dzieła tłumaczyła: Strauss - The Life of Jesus i Feuerbach - The Essence o f Christianity. Mimo krytycznej postawy wobec objawionej religii Eliot stawia w centrum swoich powieści zagadnienie odpowiedzialności moralnej i walki między dobrem a złem. W wizji Eliot postęp ludzkości jest uzależniony od postępu jednostki, toteż w powieściach jej występuje często postać ofiarnej entuzjastki, „żarliwej duszy” , gotowej do wyrzeczeń w działaniu dla dobra ludzkości. Są to często kobiety i one to stanowią o tym, że „świat staje się lepszym miejscem do życia” . Z drugiej strony, autorka przeciwstawia im postaci egoistów, którzy ham ują postęp niszcząc otoczenie i siebie samych, w bezwzględnym dążeniu do własnych celów. Ilustracją tego procesu destrukcji jest historia Tita Melemy, męża Romoli, w analizowanej powieści. Jest to dram at upadku moralnego i śmierci hedonisty, który dążąc do osiągnięcia sukcesu i przyjemności staje się ofiarą własnych intryg i zakłamania. Eliot przedstawia tę postać w potrójnej relacji - do przybranego ojca, którego Tito opuszcza i zdradza; do dwóch kobiet - Romoli i Tessy, nieślubnej matki jego dzieci, i w politycznej grze w burzliwych czasach działalności Savonaroli. Dramatycznej akcji, w której główna postać dokonuje konsekwentnie wyboru na coraz to nowym etapie zdrady, towarzyszy komentarz autora-narratora, moralisty i filozofa, analizującego potencjał zła w człowieku. Potencjał ten, raz wyzwolony i ukierunkowany, prowadzi nieuchronnie do samodcstrukcji. Z drugiej strony, postać tytułowa, Romola, osiąga pełną dojrzałość moralną w cierpieniu i oddaniu się ludziom. K onstrukcja Romoli sięga do tradycji dram atu; autorka wprowadziła ścisłą zależność przyczynową w akcji, antytetyczność postaw moralnych, którą można wyprowadzić wręcz z tradycji moralitetu; posługuje się ironią zarówno w sytuacjach, w dialogu, jak i w komentarzu narratorskim ; wprowadza czynnik przypadkowości (coincidence) umiejętnie przeplatając go z nieuchronną koniecznością wynikającą z logiki raz dokonanego wyboru. W konkluzji autorka podkreśla chrześcijańskie źródła poglądów pisarki mimo jej agnostycyzmu. Problematyka wyboru moralnego i jego konsekwencji przedstawiona w twórczości George Eliot znajduje swych znakomitych kontynuatorów w XX w., w powieści Josepha Conrada, Grahama Greena i Williama Goldinga.