Mikroewolucyjne i środowiskowe uwarunkowania wad aparatu żucia człowieka

Abstract

W trakcie ewolucji aparat żucia człowieka ulegał ciągłym przemianom. Zachodzące zmiany dotyczyły nie tylko budowy jego elementów, ale również struktury i częstości schorzeń. Wpływ na to miały czynniki genetyczne będące skutkiem mikroewolucji, jak i oddziaływanie niekorzystnych warunków środowiska zewnętrznego. Problemem badawczym pracy było określenie częstości występowania i tendencji zmian w czasie wad aparatu żucia oraz kierunku jego przebudowy w populacjach ludzkich w okresie od neolitu do nowożytności. Ocenie poddano również wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na powstawanie nieprawidłowości zgryzowo - zębowych. Materiał badawczy stanowiły serie szkieletów pochodzące z cmentarzysk zlokalizowanych w mikroregionie Brześcia Kujawskiego, datowane na okres V tysiąclecie p.n.e. - XIX w. n.e. Zbadano występowanie wad zgryzowo-zębowych oraz masywność aparatu żucia. Wpływ środowiska sprawdzono na podstawie występowania wyznaczników stanu biologicznego osobnika oraz śladów obciążeń biomechanicznych, uwarunkowania mikroewolucyjne zaś jako związek występowania nieprawidłowości z proporcjami części mózgowej czaszki. Na podstawie badań stwierdzono nierównomierne tempo przemian poszczególnych elementów aparatu żucia prowadzące do zwiększenia częstości jego wad w kolejnych wiekach. Największe różnice odnotowano pomiędzy neolitem a okresem historycznym. Zaobserwowano również międzypłciowe zróżnicowanie częstości niektórych wad zgryzu, które częściej dotykały kobiet niż mężczyzn. Nieprawidłowościom zgryzu towarzyszyły zmiany sił oddziałujących na aparat żucia, co predysponowało do wytworzenia wałów podniebiennych. W grupach żyjących w stosunkowo najlepszych warunkach, wad było najmniej, a u osób długogłowych częściej obserwowano stłoczenia zębów. Skracanie czaszki oraz redukcja aparatu żucia to zaobserwowane na badanym materiale trendy ewolucyjne, z którymi można wiązać powstawanie stłoczeń, rotacji i szparowatości uzębienia. Czynniki środowiska zewnętrznego wykazały natomiast związek z częstością stłoczeń, rotacji i dotylnych wad zgryzu.