What is happening to critical analysis?

Abstract

Artykuł zawiera następujące tezy i konstatacje: 1. Analiza i interpretacja literacka były dotychczas pojmowane jako dwie przeciwstawne sobie metody, które powstały niezależnie od siebie, wywodzą się z odmiennych źródeł teoriopoznawczych i należą do różnych typów poznania. Rozwijały się niezależnie od siebie, jakby równolegle. W ostatnim okresie obserwujemy zmianę ich statusu: z metod stały się nie do końca może jeszcze wykrystalizowanymi dyscyplinami badawczymi, które spotkały się ze sobą na gruncie wspólnego przedmiotu wiedzy. Stopniowo zatraciły swój charakter przeciwstawny, a obecnie zlały się do tego stopnia ze sobą, że stały się nie do odróżnienia. W rezultacie stanowią — przejściowo lub na stałe — jedną gałąź wiedzy, którą można nazwać analizą-interpretacją (w skrócie: AT). 2. W wiekach poprzednich analiza literacka pozostawała w poetyce (i retoryce) na usługach rozważań teoretycznych. W XX wieku rozważania teoretyczne przekształciły się w tzw. poetykę teoretyczną, która jest wiedzą bardzo abstrakcyjną i hermetyczną. Zaś analiza odłączyła się jakby od niej i usamodzielniła, rozwijając się niezależnie i autonomicznie. Podobny proces dokonał się z interpretacją. Jednak po zjednoczeniu obu w AI powstaje problem relacji nowej dyscypliny (tj. AI) do poetyki teoretycznej. W stosunku do tej ostatniej, AI nie jest już więcej „praktyką”, „zastosowaniem” czy „sprawdzeniem”. Powstaje nawet pytanie, czy AI należy do poetyki jako takiej. 3. AI jest zorientowana antropologicznie i podmiotowo. Staje się nie tyle badaniem, co rozwijaniem, kształtowaniem, współtworzeniem. Zajmuje się nie tyle utworem, co autorem i interpretatorem. Proponuje w sumie zupełnie odmienny typ wiedzy o literaturze, aniżeli literaturoznawstwo wywodzące się od Arystotelesa. 4. W tej nowej wiedzy szczególnie predestynowany do odegrania centralnej roli wydaje się dialog. Dlatego jest eksponowany przez badaczy, którzy taką właśnie wiedzę tworzyli lub preferowali, zwłaszcza M. Bachtin, H. G. Gadamer, M. Merleau-Ponty. Jednakże pozytywistyczny (arystotelesowski) model nauki usiłuje przechwycić dialog i na swój sposób go uprzedmiotowić. Bitwa o dialog, a tym samym o AI, trwa.