Prolegomena to a theory of the literary genres

Abstract

Po wskazaniu racji dążeń do zbudowania teorii rodzajów literackich (1) autor omawia najpierw niektóre zachodzące przy tym trudności natury „praktycznej”. Teoretyk ma ambicję zbudowania teorii i klasyfikacji o zasięgu uniwersalnym. A przecież zapoznał się jedynie z bardzo ograniczoną cząstką literatury światowej. Nie znając np. języka chińskiego i japońskiego, ryzykuje, że sformułuje uogólnienia bez dostatecznej bazy empirycznej. Ponadto nie zna on niejednej pracy w języku sobie obcym. stąd zachodzi obawa, że pewne myśli sformułowane przez niego jako nowe były już poprzednio wyrażone (II). Bardziej istotna trudność wynika z faktu bardzo swoistych związków zachodzących pomiędzy myślą a językiem, czy raczej pomiędzy myślą a jakościami języka, którym się posługujemy. Można to wykazać za pomocą analizy różnic zachodzących pomiędzy terminologią w języku niemieckim, angielskim i francuskim, którą posługują się teoretycy metafory i teoretycy rodzajów literackich (III). Pogląd, że istnieją trzy rodzaje literackie, domaga się rozpatrzenia niedogodności „trychotomii” i bezspornych niebezpieczeństw płynących z operowania tą liczbą jako wartością niemal „magiczną” (IV). Ktokolwiek weźmie się sam z kolei do nowego dzielenia ogółu dzieł literackich według kryteriów rzekomo istotnych, nie zmieni faktu, że on sam ma w zasobach swojej myśli całą masę terminów, których przecież nie wymyślił. Nie jest on właściwie w stanie ich odrzucić nawet wówczas, gdy ma wrażenie, że nie są adekwatne do rzeczywistości, którą chce opisać. A wtedy akceptując na swój użytek termin taki, jaki jest — zaproponuje dla niego jakąś wariację semantyczną (V). Wszelka teoria dotycząca systemu i historii rodzajów literackich implikuje „rozwiązanie” problemu idei ogólnych (powszechników), a raczej wybór osobisty, mniej lub więcej świadomy, stanowiska filozoficznego. Każdy teoretyk wybiera gdzieś sobie miejsce pomiędzy realizmem a nominalizmem, pomiędzy podejściem — że się tak wyrazimy — „naiwnym” a rygorystyczną krytyką języka (VI). System rodzajów literackich nie zawsze był uważany za rezultat operowania logiczną abstrakcją, lecz za owoc „fenomenologicznej ideacji” w stosunku do doświadczeń natury emocjonalnej. Emil Staiger w swojej książce Grundbegriffe der Poetik zastosował metodę fenomenologii. Autor analizuje parę aspektów i parę problemów tej książki. Jest z jednej strony rzeczą niemożliwą stwierdzać cokolwiek naukowo o utworach literackich, jeśli się ich przedtem nie „przeżyło”. Lecz z drugiej strony ogromnie trudno w indywidualnych i skomplikowanych doświadczeniach uchwycić różnice istotne i przekształcać je w pojęcia dające się zdefiniować i przekazywać. Oto trudność najbardziej zasadnicza i podstawowa przy budowaniu teorii rodzajów literackich i w ogóle teorii literatury.