Von Epos zum "totalen Roman"? Bemerkungen zu den genetischen Möglichkeiten eines episierenden Dichterwerkes

Abstract

Problem „powieści totalnej” wprowadził do dyskusji teoretycznoliterackiej G. Lukacs (w tradycji filozofii Heglowskiej) w bezpośrednim nawiązaniu do koncepcji filozoficznych i teoretycznoliterackich W. Diltheya. Sam problem mimo niewłaściwego ujęcia go przez G. Lukacsa — o czym sam wspomina — jest nadal aktualny, a podejmuje go wcześniej K. Marks. Jest to punkt wyjścia rozważań, które ukazują przejście od eposu do powieści w kontekście kształtowania się pojęć o całości, jedności i wielkości na tle rozwoju społeczno-ekonomicznego. Literaturę niemieckiego obszaru językowego charakteryzuje od początku XIX w. jakby stan kliniczny: główną tendencją jest całkowite dystansowanie się od świata materialnego i absolutyzacja możliwości wewnętrznego rozwoju człowieka. Konfrontacja z powieścią francuską, gdzie uczyniono próbę przedstawienia totalności społecznej i klasowej, wypada zdecydowanie na niekorzyść powieści niemieckiej, która widzi człowieka jedynie jako uzewnętrznienie wewnętrznej (lub transcendentalnej) całości i jedności (szczególnie R. Musil i H. von Doderer). Cały szereg pisarzy traktuje dzieło literackie i notatki w dzienniku pisarskim jako spójną całość, będącą egzystencjalną formą realizacji Dasein. Zrodzona z tak pojętego totalnego dzieła „powieść totalna” (u Musila i Doderera także przepojona średniowiecznym mistycyzmem) nie jest współczesnym odpowiednikiem totalnego widzenia świata w eposie, gdyż zatracono bardzo wyraźne i ważne w antycznym eposie poczucie więzi społecznej, a współczesna burżuazyjna socjalizacja (mechaniczna suma indywiduów) nie może jej zastąpić. Toteż współczesna „powieść totalna” — jako proces społeczny — może ukazywać człowieka jedynie w — pojętej jako proces — społecznej totalności i dążyć do przekazywania wiedzy o gesellschaftliches Dasein (K. Marks), o bycie społecznym.