The rhetoric of iteration. The apocalyptic mood in literature as metaphor of Western World conceptions

Abstract

Według głównej hipotezy usługowej wobec argumentacji w tej rozprawie każdy model społecznych i poznawczych konfiguracji powoduje identyczne i nieuchronnie ideologiczne przekształcenia tego samego wyboru, który stosowała zachodnia cywilizacja od czasów autentycznej Grecji, a mianowicie: dwoistość, która w swych uroszczeniach racjonalistycznych (co nie oznacza równocześnie struktur racjonalistycznych) — formułuje koncepcję funkcjonalną wszechświata. Ta właśnie koncepcja jest określona, zegzemplifikowana i usymbolizowana przez swoją własną retorykę. Nasze zastosowanie badawcze tej hipotezy rozpoczyna się od formy literackiej, która bardziej, niż którakolwiek inna, chce uchodzić za przepojoną racjonalnością naukową: science-fiction. Badamy tutaj tylko jeden ze społecznych modeli rozpoznanych przez Habermasa: Grzech Pierworodny w jego najważniejszej obecności modalnej w science-fiction: w modalności apokaliptycznej. Zamierzyliśmy dowieść, iż wiedza ludzka, a tym bardziej wiedza naukowa, jest tylko uformowaną ideologią. W zachodniej cywilizacji ideologia w punkcie swej dojrzałości jest wyartykułowana przez szczególną rytualizację, która buduj rzeczywistość, nie zaś ją interpretuje; nazywamy ją retoryką judeo-chrześcijańską (neoplatońską). Przeciwstawiamy się pojęciu obiektywizmu naukowego, jako bronionego przez Malina, ukazując nasze z nią rozbieżności: odmienne podejście do przekonań naukowych, statut obserwacji, problemy terminologii i konceptualizacji. Ukazujemy następnie, że artykulacja racjonalności jest nieuchronnie niejasna, i że wynika to właśnie z uprawianej retoryki. Ona to traktuje tekst literacki pojęty jako proces historyczny równocześnie jako projekcję eschatologiczną, projekcję etyczną, i jako ekspresję poznawczej alienacji. Ale alienacja nie może dosięgnąć krytycznej autorefleksyjności zachwalanej przez Habermasa, a to z przyczyny swej natury nihilistycznej i swojej paradoksalnej antologii. Znajdujemy dosyć na to dowodów w wyborze utworów o charakterze science-fiction. Jeśli przyjmiemy, że modalność naukowa jest tylko pragmatyczną ekspresją pewnej retoryki dogmatycznej i powtarzającej, wyniknie stąd, że możemy wyjaśnić równie dobrze umieszczenie anty-bohatera w science-fiction, jako poronione wysiłki rozwiązania paradoksalności nuklearnej przez tematyzację mowy, temat granicy, zakwestionowanie gatunku czy konstrukcji fabuły science-fiction. Próbujemy wreszcie umocnić naszą tezę przez analizę dwóch przykładów: filmu 7ke Empire Strikes Back, (L'Empire Contre-Attaque) 1980 i powieści J. B. Priestley'a The Doomsday Men (Les Hommesd u Dernier Jugement), 1935. Proponujemy zatem wprowadzenie teorii tektonicznej w historię literatury i idei: wtedy rzeczywistość mogłaby być rozważana jako interakcja ślizgających się brył, jako totalność pól prawdopodobieństwa łączących się i nakładających się na siebie.