Reconsidering suspense

Abstract

Artykuł nawiązuje do definicji suspense zaproponowanej przez J. Drążkiewicz w pracy Understanding Suspense i stanowi próbę rozwinięcia i modyfikacji zawartych tam twierdzeń. Punktem wyjścia niniejszych rozważań staje się teza, że kategorią decydującą o istnieniu suspense jest projektowany przez tekst odbiorca — czytelnik implikowany. Suspense pojawia się w tekście literackim wówczas, gdy wzbudzane różnymi środkami oczekiwania czytelnicze wchodzą ze sobą w konflikt. Moment zderzenia tych oczekiwań jest zawiązaniem pytania suspense. Pytanie to jest podtrzymywane w pewnej części tekstu (nazwanej za J. Drążkiewicz jednostką suspense) przy pomocy wskazówek sugerujących możliwość realizacji któregoś z oczekiwań; realizacja jednego z nich jest rozwiązaniem pytania i zakończeniem jednostki suspense. Czytelnicze oczekiwania mogą być kształtowane przez wypowiedzi postaci o ich pragnieniach, obawach i nadziejach, przez wypowiedzi narratora o sytuacjach lub postaciach, czy wreszcie wynikać mogą z rozpoznania przez czytelnika implikowanego przebiegu akcji usankcjonowanego tradycją literacką i kulturową. Ze względu na różnorodność sygnałów kształtujących oczekiwania czytelnika implikowanego, niezbędne wydaje się badanie nie tylko specyficznych dla danego tekstu oczekiwań dotyczących układu syntagmatycznego, lecz również oczekiwań na paradygmat związany z istnieniem dzieła literackiego w określonej synchronii i diachronii. W artykule położono nacisk na to, co wydaje się szczególnym zaniedbaniem istniejących określeń suspense — na zarysowanie jego funkcji. Suspense okazuje się być jednym z czynników organizujących odbiór tekstu przez czytelnika implikowanego. Powodując zaciekawienie czytelnika, skupia jego uwagę na pewnych elementach tekstu, które stają się szczególnie ważne dla tworzonych w dziele znaczeń dzięki skoncentrowaniu na nich uwagi odbiorcy. Badanie tak rozumianego suspense służyć może ujawnieniu podstawowych napięć semantycznych tekstu. Zarysowuje się również perspektywa badania funkcjonalności suspense w procesie historyczno-literackim: może być przecież suspense jednym z czynników redynamizujących skostniałe struktury gatunkowe. Ujęcie suspense z punktu widzenia odbioru dzieła literackiego sugeruje cały szereg nowych pytań badawczych. Wydarzenia akcji nie muszą być jedynym możliwym obiektem suspense: zderzające się oczekiwania mogą dotyczyć również postaci czy Świata przedstawionego. Napięcia analogiczne do suspense, choć pozbawione charakterystycznej dlań ,.progresywności”, czyli nastawienia na rozwiązanie, mogą pojawiać się także na wyższych poziomach tekstu i dotyczyć, na przykład, kształtu genologicznego, lub zagadnienia literackości czy nie-literackości dzieła, prowokując pytania o miejsce tekstu w porządkach literatury i kultury. Dalszych badań wymagają również inne techniki organizowania odbioru tekstu, na przykład, zapowiedź przyszłych wydarzeń, niespodzianka czy mechanizmy identyfikacji czytelnika z bohaterem. Socjologiczno-literackie zjawisko popularności czytelniczej pewnych typów literatury wydaje się być także związane z suspense.