Jak rozpoznać pastisz (i odróżnić go od parodii)?

Abstract

So far, pastiche has been criticized as a sign of unoriginality and epigonism of postmodern artists, marginalized as a niche, elite phenomenon and cherished as the most perfect form of contemporary art. Differences in the perception of pastiche are due to the fact that everyone defines it differently: as a genre, as a kind of stylization or as an aesthetic category. I agree that a pastiche — like a parody — should be considered as a distinct aesthetic strategy. I do not think, however, that pastiche and parody make clear and rigid opposition. Analysis of examples of literature — from Marcel Proust to Dorota Masłowska — prove that these strategies are closely related and usually occur in hand.

Pastisz może być — i bywał — pojmowany na trzy rozmaite sposoby: jako gatunek, jako odmiana stylizacji oraz jako odrębna kategoria estetyczna. Z różnymi definicjami tego zjawiska wiążą się różne oceny jego walorów artystycznych. Zwracając uwagę na pewne nieścisłości w genologicznych ujęciach pastiszu (reprezentowanych tu głównie przez koncepcję Stanisława Balbusa), opowiadam się za rozpatrywaniem pastiszu na płaszczyźnie estetycznej, nie zaś stylistycznej. Nie wydaje mi się jednak słuszne definiowanie go w opozycji do parodii, co czynią Linda Hutcheon i Ryszard Nycz. Opierając się na analizach prozy Marcela Prousta i Doroty Masłowskiej, przedstawiam tezę, że pastisz i parodia są nie tyle strategiami opozycyjnymi, co raczej pokrewnymi; nierzadko wręcz trudnymi do odróżnienia.