Kobiecość jako maskarada

Abstract

This text is the first Polish translation of Joan Riviere’s renowned article Womanliness as a Masquerade, first published in 1929 in The International Journal of Psychoanalysis. The title of the work refers to the dreams of a patient whose story Riviere recounts in the article. In her dreams, figures appear wearing masks to avoid disaster and harm. The titular “womanliness,” according to Riviere, is akin to such a mask—adopted to conceal masculinity and prevent retribution should its presence be revealed. Riviere posits that women desiring masculinity might don a “mask of womanliness” to evade anxiety and potential punishment from men. The text is particularly significant as it blurs the boundary between what could be considered authentic womanliness and masquerade. Riviere further argues that both masquerade and womanliness serve as defensive mechanisms to protect against anxiety and should not be seen as primary forms of sexual enjoyment. This work has resonated profoundly within psychoanalytic and philosophical circles. It influenced Jacques Lacan—both in his early and later teachings—regarding femininity and its connections to castration and the phallus. Sixty years after its publication, the article became a cornerstone of third-wave feminist thought, inspiring scholars like Judith Butler and her poststructuralist perspective on gender performativity. Today, the text continues to be a critical reference not only in feminist, queer, and gender studies but also for philosophical and psychoanalytic inquiries. Thinkers like Alenka Zupančič, exploring the philosophical dimensions of sex, frequently draw upon Riviere's analyses, even when critically engaging with them.

Tekst jest pierwszym przekładem na język polski słynnego artykułu Joan Riviere pt. Womanliness as a masquerade, który ukazał się na łamach The International Journal of Psychoanalysis (1929). Tytuł nawiązuje do snu analizantki, której historię Riviere przytacza w artykule. We śnie pojawiały się postacie, które, aby uniknąć katastrofy i obrażeń, zakładają maski. To właśnie owa tytułowa „kobiecość” zakładana i noszona jest jak maska, zarówno po to, aby ukryć posiadanie męskości, jak i po to, aby zapobiec spodziewanemu odwetowi, gdyby wyszło na jaw, że pacjentka ją posiada. Riviere sugeruje, że kobiety pragnące męskości mogą przywdziewać „maskę kobiecości”, aby uniknąć lęku i potencjalnej kary ze strony mężczyzn. Tekst ma szczególne znaczenie, ponieważ rozmywa granicę między tym, co mogłoby nazywać się autentyczną kobiecością a maskaradą. Argumentuje dalej, że zarówno maskarada, jak i kobiecość pełnią funkcję mechanizmu obronnego, chroniącego przed lękiem. Nie powinny być zatem postrzegane jako pierwotne formy seksualnej przyjemności. Tekst odbije się szerokim echem w kręgach psychoanalitycznych i filozoficznych. Będzie stanowił inspirację dla Jacquesa Lacana – zarówno w okresie wczesnego jak i późnego nauczania – piszącego o kobiecości, jej związku kastracją i fallusem. Sześćdziesiąt lat po wydaniu, będzie również kluczową inspiracją dla trzeciej fali feminizmu, między innymi dla Judith Butler i jej postrstrukturalistycznego ujęcia performatywności płci. Również dziś, nie tylko w ramach teorii feministycznych, queer, czy gender studies, tekst ten jest ważnym punktem odniesienia, nawet jeśli podlega krytyce. Również autorzy łączący wątki filozoficzne i psychoanalityczne jak Alenka Zupančič, pisząc filozoficznie o seksie, będą przytaczać analizy Riviere.Tekst przełożył Bartosz PokorskiTłumaczenie przejrzała i poprawki naniosła Aleksandra Charędziak