Symbiotyczny splot, czyli lektura jako wyzwanie estetyczne

Abstract

The article offers an aesthetic analysis of the phenomenon of reading. It reviews a number of senses in which the concept of reading is used and attempts to point to their interpretations which go beyond dictionary definitions. The basic premise from which the argumentation starts suggests that the concept of reading has acquired a broad and diverse cultural meaning referring not only to the standard process of deciphering a written text. The article claims that the concept of reading is now applied to a variety of aesthetic and artistic phenomena. Especially interesting application of the concept of reading happens within the domain of visual arts which should naturally be associated with the concept of watching rather than reading. The article offers a number of suggestions why that may be. One of the reasons for the altered application of the concept of reading is a complex variety of features that reading as an activity possesses. On the one hand, reading can be seen as an intellectual or cognitive mechanism which helps explain meanings, on the other hand it is an activity shaped by psychosomatic, sensual, and circumstantial factors. This may be the reason why it seems to be smoothly incorporated into aesthetic environment whose defining feature is visuality.

Artykuł podejmuje namysł nad kategorią lektury z perspektywy estetycznej. Śledzi rozmaite sposoby użycia tego pojęcia i różne sensy kryjące się za figurą czytania, nie zawsze pokrywające się z tradycyjnymi definicjami odnotowywanymi współcześnie w słownikach. W punkcie wyjścia leży rozpoznanie, że kategoria lektury ma dziś szerokie zastosowanie, tzn. jej przedmiotem są nie tylko utwory piśmiennicze czy literackie. Artykuł stara się odpowiedzieć na pytanie, co sprawia, że pojęcie lektury bywa tak chętnie aplikowane do przestrzeni estetycznej i dlaczego czytaniu poddawane są także zjawiska – co szczególnie frapujące – o wyraźnym wizualnym nacechowaniu, do których zasadniczo przystaje przede wszystkim postawa widza, a nie czytelnika. O atrakcyjności lektury jako narzędzia służącego do kontaktu ze zjawiskami o charakterze pozaczytelniczym decyduje splot jej właściwości. Lekturę można bowiem traktować z jednej strony jako dyspozycję mentalną i poznawczą, służącą wyjaśnianiu znaczeń, a z drugiej strony jako praktykę, która ma swoje psychosomatyczne, sensualne, percepcyjne uwarunkowania. To dzięki temu tak dobrze sprawdza się w przestrzeni estetycznej, pozostając m.in. w symbiotycznej relacji z oglądaniem.