Od redaktorów: Dylematy etyczne i ryzyko w badaniach terenowych

Abstract

We wprowadzeniu autorzy proponują ujęcie kwestii etycznych w kategoriach ryzyka, które towarzyszy prowadzeniu badań terenowych. Spojrzenie na badania od strony ryzyka pomaga po części uporządkować dyskurs o różnych zagrożeniach pojawiających się w toku nawiązywania interakcji badawczych, a także kieruje uwagę na powiązane sprawy identyfikowania i komunikowania ryzyka oraz podejmowania kwestii etycznych. Jedną z najważniejszych cech relacji badawczej, która utrudnia definitywne rozstrzyganie problemów etycznych, jest to, że nawiązywana jest ona w zmieniających się okolicznościach, niepowtarzalnych i zaskakujących sytuacjach, a także wobec zderzenia różnych systemów etycznych, które mogą dzielić zarówno badaczy i badanych, jak i różne podmioty w obrębie obu stron badawczej relacji. Jest już wiele danych pokazujących, że badania terenowe przynoszą nieoczekiwane zagrożenia etyczne zarówno dla jednostek, jak i zbiorowości, są bowiem prowadzone zarówno na poziomie kontaktu twarzą w twarz między jednostkami, jak i pomiędzy zbiorowościami o odmiennych formach społecznej organizacji. W sytuacji kiedy badacze nie mogą zniwelować różnic istniejących między zbiorowościami, które reprezentują i które badają, sami ponoszą ciężar ich istnienia. To musi wywoływać skutki poznawcze, emocjonalne, moralne i osobiste zarówno dla nich, jak i ich informatorów. Stąd w świetle istniejącej wiedzy można powiedzieć, że tego rodzaju ryzyko w badaniach terenowych jest nieuniknione i trzeba uczyć się je akceptować. Natomiast nie wiadomo jeszcze, jakie skutki dla organizacji badań przyniesie rozwijanie i instytucjonalizowanie dyskursów etycznych w obrębie nauk społecznych, które może wpływać nie tylko na kontrolę ryzyka, ale także na dokonywanie wyboru tematów i metod badawczych, profilowanie instytucji badawczych i polityki finansowania badań.

In the introduction the authors propose framing ethical issues in terms of different risks which accompany fieldwork. This approach helps to organize ethical problems that emerge during qualitative research and directs our attention to the complementary issues of risk communication and ethical discourse within sociology. It seems that one of the most important features of the relationship emerging during qualitative research is that they appear in changing circumstances, unique situations and have unexpected consequences both for individuals and collectivities. They proceed both within face-to-face contact and within a clash of different forms of social organization and ethical systems. When it is impossible for a researcher to deal with the differences between collectivities directly, he or she bears the burden of these differences on the personal level during the fieldwork. It must cause different kinds of cognitive, emotional, moral, and personal results for both the researchers and their informants. In the light of current knowledge the risk during fieldwork seems to be inevitable and must be accepted, but, still the impact of developing of ethical discourses on controlling this risk and on research organization (for example in selecting research subjects, research methods, and research funding politics) is unclear.