Czy inna kinematografia jest możliwa? Krytyka kapitalizmu w polskim kinie współczesnym

Abstract

Jan Sowa przekonuje w swojej książce, że „inna rzeczpospolita jest możliwa”. Punktem wyjścia dla jego analizy społeczno-polityczno-gospodarczej sytuacji, w jakiej znajduje się współczesna Polska, była rocznica 25-lecia transformacji. W tym samym czasie książkę o podobnym tytule - Inny kapitalizm jest możliwy - wydał Andrzej Szahaj, także odwołując się do bilansu ostatniego ćwierćwiecza. Obaj autorzy rozpoczynają swój wywód od krytyki przemian i długo funkcjonującego ślepego zaufania do „niewidzialnej ręki rynku”, przejętego wraz z otwarciem na Zachód. Przyglądając się rodzimemu kinu tworzonemu po 1989 roku, okazuje się, że dominującą narracją wobec przemian ekonomicznych, dokonujących się pod wpływem zmiany ustrojowej, była ta, która wspierała działania wolnorynkowe. Jeżeli krytykowano polską sytuację gospodarczą, to źródeł złej sytuacji upatrywano albo we wciąż istniejących naleciałościach poprzedniego systemu, albo w zbyt wolnych przemianach. Dopiero ostatnie lata przyniosły w polskim kinie filmy, które powoli zmieniają perspektywę, upatrując zagrożenia dla życia społecznego już nie w niedoborze, lecz w nadwyżce liberalnych rozwiązań w gospodarce. Artykuł ma na celu naszkicowanie mentalnej mapy polskiego kina ostatnich lat i sprawdzenie, czy rzeczywiście można w nim dostrzec oznaki postępującej zmiany w ocenie kapitalizmu. Oglądając takie filmy, jak choćby: Pewnego razu w listopadzie, Dzikie róże, #WszystkoGra, Kamper, Król życia czy Między nami dobrze jest, można odnieść wrażenie, że inna kinematografia faktycznie jest możliwa.

Jan Sowa convinces in his book that “another Rzeczpospolita is possible”. The starting point for his socio-political and economic analysis of the situation in which contemporary Poland is located was the 25th anniversary of transformation. At the same time, a book with a similar title - “Another capitalism is possible” - published Andrzej Szahaj, also referring to the balance sheet of the last quarter of a century. Both authors start their arguments with criticism of changes and long-term blind trust in the “invisible hand of the market”, taken over with the opening to the West. The dominant narrative of Polish cinema after 1989 was positively oriented towards free market changes. If the Polish economic situation was criticized, the sources of the bad situation were seen either in the existing accretions of the previous system or in slow changes. It was only the last years that brought films in Polish cinema, which slowly change the perspective, seeing the threats to social life no longer in deficiency, but in the surplus of liberal solutions in the economy. The paper aims to sketch a mental map of the Polish cinema of recent years and to check whether you can actually see in it signs of a progressive change in the assessment of capitalism. Watching such films as Pewnego razu w listopadzie, Sąsiady, Polskie gówno, Kamper, Król życia or Między nami dobrze jest, you can get the impression that another cinematography is actually possible.