Wokół pojęcia díkē: poetyka i ideologia „sprawiedliwości” w tradycji Teognisa z Megary

Abstract

The dissertation explores the meaning and function of dike in the Corpus Theognideum – an essential term of normative and political discourse inherent in archaic elegiac poetry. This concept, although usually translated as “justice”, in ancient Greece, especially in the archaic period, was characterized by ambiguity; it included meanings that, from a contemporary perspective, seem to refer to contexts that are not only distant but also contradictory to each other: moral, institutional, religious, commensal (sympotic), economic, and even amorous or erotic. After the first chapter that discusses various approaches to the dispute over the identity of Theognis and argues in favour of the evolutionary model of poetic development, the author undertakes the task of examining the uses of dike and its family of words in archaic poetry. In the second chapter, he shows that in Homer, which may be regarded as the oldest Greek poetic tradition that we know, the concept of dike constituted a speech act of a certain kind that helped to resolve a personal conflict in polis; moreover, through the performance of dike, “justice”, Homeric heroes used to achieve social prestige or publicly display one’s own authority in a domain of rhetoric competition. In the third chapter, he turns to the normative and moral meanings of dike: conceptualized in the Theognidea by reference to social and moral principles, especially those related to the long-term interpersonal bonds, the norms of the symposion and religious prohibitions. The last chapter deals with ideological assumptions that emerge from the content of the corpus, exploring the way in which it uses the concept of dike in order to shape the group identity of its receivers, negotiate social boundaries and raise objections against changes in the pre-existing social structure.

Celem przedstawionej rozprawy jest rekonstrukcja znaczenia i funkcji dike w Corpus Theognideum – kluczowego terminu dyskursu normatywnego i politycznego, jaki odnaleźć możemy w archaicznej poezji elegijnej. To pojęcie, choć zazwyczaj tłumaczone jako „sprawiedliwość”, w starożytnej Grecji, zwłaszcza w okresie archaicznym, charakteryzowało się niejednoznacznością; obejmowało w swoim semantycznym polu znaczenia, które ze współczesnej perspektywy zdają się odnosić nie tylko do odległych, lecz także wzajemnie sprzecznych i wykluczających się kontekstów: moralnego, instytucjonalnego i prawnego, religijnego, sympozjalnego, ekonomicznego, a nawet erotycznego. Wraz z omówieniem w rozdziale pierwszym różnych teorii dotyczących jedności autorskiej zbioru oraz zagadnienia jego transmisji, autor podejmuje analizy użycia pojęcia dike i jego derywatów. W drugim rozdziale pokazuje, że w tradycji homeryckiej termin ten stanowił stanowił akt mowy, poprzez który łagodzono konflikty personalne w polis. W trzecim rozdziale zwraca się do normatywnych i moralnych znaczeń dike: konceptualizowanych poprzez odniesienia do norm społecznych i moralnych, zwłaszcza tych związanych z długoterminowymi relacjami personalnymi, dobrymi manierami na sympozjum czy zakazami religijnymi. W ostatnim rozdziale omówione zostały założenia ideologiczne wyłaniające się z treści zbioru oraz to, w jaki sposób elegie teognidejskie wykorzystują termin dike w celu kształtowania tożsamości grupowej ich odbiorców, negocjowania podziałów społecznych czy wyrażania sprzeciwu wobec zmian o charakterze politycznym.