François de Curel et la crise du drame : de la « pièce bien faite » à la « pièce bien défaite »

Abstract

En dépit de leurs faiblesses parfois flagrantes, nombreux sont les drames de François de Curel dans lesquels on observe des entorses évidentes à la forme canonique. De fait, même si le Français semble moins révolutionnaire que ses confrères étrangers (avec Ibsen et Strindberg en tête), il ne reste pas moins vrai que l’analyse de quelques-unes de ses pièces démontre l’attachement du dramaturge aux recherches formelles qui annoncent l’émergence d’un nouveau paradigme dramatique. Celui-ci s’exprime sur deux plans : une composition dramatique fragmentaire et une nouvelle approche du personnage. La première se manifeste principalement par une construction qui, loin des unites de temps, de lieu et d’action, se bâtit plutôt sur le désordre ou l’écoulement inexorable du temps que sur la tension menant l’action vers son dénouement logique. Curel met l’accent non sur le bon déroulement de l’intrigue, mais sur l’évolution de l’âme de ses personnages. « La sacro-sainte progression dramatique cède la place à la rétrospection et à la répétition », deux procédés de dédramatisation dont l’auteur se sert souvent dans ses textes où il sape la fable afin de déplacer le poids de l’action sur l’étude de l’âme. La charpente classique mise à mal, le statut du personnage semble aussi miné, l’un découlant de l’autre. La fable, cet « agent indispensable à nos chères identifications », n’est plus un élément-support de l’action. Au contraire, quand le dramaturge se focalise sur les méandres du psychisme d’un personnage, il procède par le ralentissement de l’action, en préparant ainsi le terrain au drame ontologique. Contrairement au drame agonistique, celui-ci est centré sur l’histoire d’une vie au détriment de la dynamique conflictuelle propre à la forme dramatique canonique.

Curel’s works give tangible proof of a rupture, and not of a crisis of the drama, allowing the advent of a more open and free form ― in a word, more rhapsodic. It constitutes a departure from the traditional dramatic structure which is based on an ever-increasing tension that goes from the exposition through a myriad of adventures to the culmination of the action. As we remove the dynamic and logical attribute from it, the characters will not have their active function supposed to push the plot forward, either. In this context, the French playwright breaks the unity of time for the “benefit of temporal gaps between past and present” while emphasizing the drama experienced by the characters to the detriment of the agonistic action. It is in this way that these witnesses rather than agents of action no longer resemble acting heroes, but the unfortunate figures who incessantly and in an almost absolute passivity ruminate on their existential distress. Thus, diegesis replaces mimesis; plot progression being replaced by soul evolution.

W przedstawianej monografii autor analizuje dramaty francuskiego pisarza François de Curela, którego twórczość wpisuje się bezpośrednio w tak zwany kryzys dramatu, fenomen rozpoznany przez wielu specjalistów na przełomie XIX i XX wieku. I choć pewne utwory sceniczne autora Figurantki wydają się zakorzenione w tradycji „sztuki dobrze zrobionej”, to jednak w tekstach tych odnajdujemy próby odrzucenia formy kanonicznej dramatu na rzecz formy bardziej otwartej, rapsodycznej. Analiza sztuk teatralnych Curela pokazuje, jak francuski dramatopisarz odchodzi od klasycznej struktury dramatu, jedności miejsca i akcji, odrzuca również postać, która odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu linii napięcia akcji. Francuz rezygnuje z tych klasycznych środków i, inspirując się dramaturgią Ibsena czy Strindberga, tworzy swoje dramaty nie na logicznej konstrukcji akcji w tradycyjnym rozumieniu tego słowa, a na wewnętrznych przeżyciach postaci. W tym kontekście w utworach tych nie ma już dawnych „bohaterów”, a mamy do czynienia z postaciami „pasywnymi”, pozbawionymi atrybutów sprawczości. W dramatach tych diegeza zastępuje mimetyzm, a akcja zostaje przezwyciężona przez „ewolucję duszy”.