Mario Vargas Llosa: una realidad desdoblada o el procedimiento de los vasos comunicantes

Abstract

Wyróżniona przez Maria Vargasa Llosę technika „naczyń połączonych” [vasos comunicantes] jest jedną z bardziej skomplikowanych i zarazem najczęściej stosowanych w prozie peruwiańskiego pisarza. Konkretne realizacje tej techniki bywają niezwykle zróżnicowane pod względem „długości naczyń” oraz sposobu ich przeplatania się, jednak wszystkie muszą spełniać trzy podstawowe warunki: po pierwsze, w jednym fragmencie narracji zostają zestawione co najmniej dwa elementy o różnych charakterystykach czasowych, przestrzennych lub należące do różnych poziomów rzeczywistości; po drugie, ich połączenie sprawia, że modyfikują się wzajemnie i, po trzecie, wprowadzają do analizowanego fragmentu nową jakość, która byłaby nieobecna w tradycyjnej narracji. W przypadku symetrycznego zestawienia dwóch przeplatających się wątków, które jest najprostszym pod względem formalnym wariantem analizowanej techniki, zasadnicza trudność polega właśnie na wydobyciu tego waloru nowości. Bardziej skomplikowane warianty „naczyń połączonych” realizują się w swoistej grze fokalizacji, przedstawiając to samo wydarzenie z wielu punktów widzenia, oddalonych od siebie w czasie i przestrzeni. Perspektywa, z której wypowiada się podmiot narracji, pozwala także odróżnić analizowaną technikę od tzw. kompozycji szkatułkowej [caja china w terminologii Vargasa Llosy|], w której jedna świadomość dominuje nad innymi. Stopniowa fragmentaryzacja materii narracyjnej doprowadza ostatecznie do prawdziwego „wielogłosu naczyń”, w których słowa, gesty i myśli postaci docierają jednocześnie do świadomości czytelnika. Poszczególne wątki, składające się na omawianą technikę literacką, mogą wykorzystywać nie tylko różnicę fokalizacji, ale także różnicę poziomu rzeczywistości, „zanieczyszczając” świat przedstawiony elementami irrealnymi. Konsekwentne stosowanie techniki „naczyń połączonych” buduje oryginalną wizję czasu powieściowego: rozpadając się na fragmenty, traci on swój liniowy charakter i przekształca się w powierzchnię, na której współistnieją momenty przeszłe, teraźniejsze i przyszłe.