Bilder von Emotionen in der Modernen Prosa: "Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge" von R. M. Rilke und "Die Zimtläden" von B. Schulz
Streszczenie
Artykuł podejmuje problem literackich reprezentacji emocji pod kątem użytych
środków stylistycznych i ogólnych reguł obrazowania uczuć, przy uwzględnieniu rozpoznań
natury psychologicznej.. Materiał badawczy stanowią dwa teksty prozatorskie,
których język, forma i struktura narracji wykazują cechy modernistyczne. Podobieństwa
między powieścią Rilkego i opowiadaniami Schulza dotyczą m.in. ogólnej tonacji emocjonalnej
utworów, roli fantazji, obrazowości, metaforyzacji i liryzacji na płaszczyźnie
języka oraz podobnej koncepcji narratora (uwewnętrznienie perspektywy). Wśród analizowanych
reprezentacji emocji na pierwszy plan wysuwają się afekty negatywne, jak lęk
czy obrzydzenie. Lęk, jako motyw przewodni zwłaszcza w Maltem, przyjmuje różne
formy lęku egzystencjalnego oraz lęku przed śmiercią. Szczególnie często występuje lęk
dezorganizacyjny, wyrażany poprzez oksymoroniczność i groteskowość, nagromadzenie
w obrazowaniu elementów heterogenicznych. Jego reprezentacjami rządzi zasada
dekompozycji, np. w ukazywaniu doświadczenia ciała; „pokawałkowanie” ciała ma istotne
implikacje dla poczucia tożsamości podmiotu doznającego emocji, istotna jest ponadto
metonimiczna reguła wyrażania emocji, stanowiąca o tym, że fizyczne objawy emocji (np.
duszność, kołatanie serca, bladość) reprezentują daną emocję. Inną generalną zasadą obrazowania
uczuć, zwłaszcza strachu, jest deformacja, odpowiadająca zniekształceniom
percepcji podmiotu. Niekiedy dochodzi ponadto do kontaminacji obiektu wywołującego
emocję i doznającego jej podmiotu. Lęk często wiąże się z obrzydzeniem, pomieszanym
z fascynacją; współwystępujące ze sobą emocje wzajemnie się intensyfikują a wieloaspektowość
doświadczenia jest wyrażana poprzez zabieg synestezji, jednoczesnego
aktywizowania wielu zmysłów. Również reprezentacje wstrętu odwołują się do doświadczeń
cielesnych, często stanowiących sygnały chorobowe. Deformacja zaznacza się także
w obrazach pobudzenia erotycznego, co służy podkreśleniu perwersyjnego charakteru
przyjemności, płynącej z naruszenia reguł, tabu. U Schulza napięcie erotyczne wyraźnie
wiąże się z namiętnością towarzyszącą tworzeniu. Ogólny wniosek dotyczący reprezentacji
afektów w obu analizowanych utworach wskazuje na ambiwalencję i wieloznaczny
charakter emocji. Odnosi się to do charakterystycznej dla modernizmu sytuacji
dezorientacji podmiotu wobec złożoności i nieprzejrzystości rzeczywistości nowoczesnej.
Collections