La "Ronde des Muses": Wagner, la théorie des genres et l'histoire de la poésie française au XIXe siècle

Abstract

Teorie estetyczne Ryszarda Wagnera zaprezentowane w Operze i dramacie (Oper und Drama, 1850) oraz w Dziele sztuki przyszłości (Das Kunstwerk der Zukunft, 1849) oświetlają w sposób niezwykle oryginalny kwestię rodzajów poetyckich - czy ogólniej - literackich, ściśle związaną, według niego, z rozstrzygnięciami problemu związków między sztukami. Relacja, którą stworzył między tymi dwoma tematami, pozornie od siebie odległymi, sprawia, że jego koncepcje są tak interesujące i instruktywne. Co więcej, tę wzajemną więź sztuk, która realizuje się w operze, Wagner chce odnieść do jedności sztuki, nie tylko jedności naturalnej, to jest opartej na jedności ducha ludzkiego, ale i także jedności pierwotnej, wskazującej, że zarówno w liryce, jak i w epopei i dramacie, forma sztuki pierwszej i najwyższej wywodzi się ze sztuki greckiej. Rodzaje - w przeciwieństwie do tego, co głoszą ci, których Wagner nazywa „nowoczesnymi estetykami” - nie są wyłącznie „poetyckie”, ani tym bardziej „literackie” - są natomiast rozmaitymi przykładami związku sztuk. Najwyższa wzajemna harmonia rodzajów i sztuk realizuje się w dramacie, „sztuce totalnej” i w „rodzaju totalnym”. Przeciwnie, sztuka i poezja nowoczesna prezentuje, według Wagnera, pewien aspekt sztuczności będący rezultatem rozdziału i separacji sztuk. Historia poezji lirycznej XIX wieku, w szczególności poezji symbolistycznej, jest tego ilustracją. „Odzyskać w muzyce swą wartość”, znaczyło w istocie dla poezji próbę przystosowania mocy muzyki poprzez imitację jej metod i poszukiwanie „poezji czystej” objawiającej się jako przedsięwzięcie wewnętrznie sprzeczne - osiągnąć czystość jednej sztuki (poezja) poprzez jej asymilację z inną sztuką (muzyka). Odwrotnie, sztuki i rodzaje zaprezentowane w swoim związku (szczególnie w dramacie Wagnerowskim) manifestują na nowo swój własny charakter i jako sztuki ze sobą złączone odkrywają prawdziwą naturę każdego rodzaju poetyckiego, nawet w formie nowoczesnej, mniej lub bardziej przekształconej, ukazując specyficzną rolę, przynajmniej początkowo, odgrywaną przez muzykę i poezję w każdej z nich.