Smoki i pokrewne im stworzenia. Obecność smoczych przedstawień w sztuce andyjskiej Wicekrólestwa Peru

Abstract

This paper is devoted to a dragon motif, which can be find in the art of the Viceroyalty of Peru. The analysed area covers the Andean areas, which, due to their population structure, were the most strongly subjected to the process of cultural métis. It was where the old Inca traditions encountered with the Catholic religion brought and instilled by the Spanish conquistadors. Local elites relatively quickly got assimilated with the new realities, especially in Cusco. The invaders’ religion was adopted by the indigenous population and became a very important part of city and region inhabitants’ life. It must also be remembered that, in terms of the Catholic religion and art related to it, there was a process of assimilation based on a desire to maintain distinctiveness within the new cultural realities, yet it was not resistance to the Christian religion imposed by the rule of the Spanish Crown, but a need to maintain own identity linked to indigenous traditions. A lot of motifs appearing in Andean art can be analysed on three levels of interpretation: global, Iberian and Andean one, also a dragon motif can be subjected to multifaceted analysis thanks to its ambiguous symbolic and iconographic dimension. Representations of a global nature were the most popular. Dragons can most often be found in the company of saints and, above all, in images of the Immaculate Virgin Mary or in religious scenes with allegorical meaning. The second part of the paper is devoted to the presence of fantastic creatures known as tarascas, which have become quite a popular element of the Corpus Christi procession in Spanish and Hispano-American culture. Relatively least common representations are those of a local nature, developed in a specific Andean cultural space; however, there were plenty of such motifs in Peruvian colonial art, too. The tradition of Greco-Roman mythology and Andean beliefs are intertwined in motifs and scenes that become testimony to coexistence of forms and meanings, testimony to an extremely interesting mestizaje cultural phenomenon.

W niniejszym tekście zostało scharakteryzowane występowanie motywu smoka, które możemy odnaleźć w sztuce Wicekrólestwa Peru. Jako obszar przeznaczony do analizy wybrane zostały tereny andyjskie, które ze względu na strukturę ludności najsilniej poddane były procesowi metysażu kulturowego. Tam spotykały się dawne tradycje inkaskie z religią katolicką przywiezioną i zaszczepioną przez hiszpańskich konkwistadorów. Asymilacja elit lokalnego społeczeństwa do nowych realiów nastąpiła stosunkowo szybko, szczególnie w Cusco. Religia najeźdźców została przyjęta przez ludność tubylczą i stała się bardzo ważnym elementem życia mieszkańców miasta i regionu. Trzeba także pamiętać, że w zakresie religii katolickiej i związanej z nią sztuki nastąpił proces asymilacji, którego podłożem była chęć utrzymania odrębności w ramach nowych realiów kulturowych, jednak nie był to opór wobec religii chrześcijańskiej narzuconej przez rządy Korony Hiszpańskiej, a potrzeba zachowania własnej tożsamości związanej z rodzimymi tradycjami. Wiele motywów pojawiających się w sztuce andyjskiej można poddać analizie na trzech poziomach interpretacyjnych: globalnym, iberyjskim i andyjskim, także motyw smoka może podlegać wieloaspektowej analizie dzięki wieloznacznemu wymiarowi symboliczno-ikonograficznemu. Najbardziej popularne były przedstawienia o charakterze globalnym. Smoki najczęściej można spotkać w towarzystwie świętych, a przede wszystkim na wizerunkach Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej lub w scenach religijnych o wymowie alegorycznej. Druga część artykułu została poświęcona obecności fantastycznych stworzeń określanych jako tarascas, które w kulturze hiszpańskiej i hispanoamerykańskiej stały się dość popularnym elementem procesji Bożego Ciała. Najrzadziej odnajdujemy przedstawienia o charakterze lokalnym, wykształcone w konkretnej, andyjskiej przestrzeni kulturowej, jednak i takich motywów w sztuce kolonialnej Peru nie brakowało. Tradycja mitologii grecko-rzymskiej i wierzeń andyjskich splata się w motywach i scenach, które stają się świadectwem współistnienia form i znaczeń, potwierdzeniem niezwykle interesującego zjawiska metysażu kulturowego (hiszp. mestizaje cultural).