Zakaz używania łuku i kuszy w średniowiecznej myśli Kościoła katolickiego o wojnie

Abstract

Ranged weapons have been accompanying people since ancient times. The bow and cross-bow have been used by almost all civilizations on every continent. The high efficiency of this projectile weapon is visible in giving it almost supernatural properties, which can be found, for example, in the Bible. Initially, the Church did not refer directly to the actions of archers and crossbowmen, but was rather mostly concerned with the issue of war in general. It was not until the end of the 11th century that Church restrictions on the use of the crossbow began. During the Second Lateran Council in 1139, canon 29 prohibited the use of both a bow and a crossbow in combat between Christians. However, following the development of throwable weapons, it seems that this did not have a major impact on the medieval military. The question then arises as to the sense of introducing a prohibition by calling an ecumenical council and then placing it in the universal ecclesiastical legislation. In order to understand the issue of sanctions, one has to look at the council’s decision through the prism of the medieval thought of canonists and lawyers. Canon 29 was commented on in the context of another important issue, which was “just war”. According to theologians and lawyers, the ban on the use of bows and crossbows did not apply to “just war”, which was a concept adopted from Roman thought and developed over the centuries by Christian intellectuals. The most important reason for the ban is therefore to limit the war itself. From the beginning of its existence, the Church was concerned with the justification for waging war. As long as the Roman Empire was ruled by pagan rulers, war appeared in Chris-tian thought as something unnecessary, even forbidden. With the advent of Constantine the Great and the Christianization of the Roman Empire, the Christian approach to war changed. The fall of the Empire in the West and the influx of Germanic peoples caused a new approach to the soldier profession to appear. The lack of a strong central authority forced the Church hierarchy to search for a new ally in ensuring peace in the world. Peace initiatives against knights and mighty looting and robbery were to reduce the scale of violence in early medieval Europe. Peace and with time God’s truce, together with the leagues of peace, forcibly began to bring peace and protect the peasants, clergy and merchants, who were most exposed to unlimited war. War was declared. However, the Christianization of the knighthood led to the militarization of the Church itself. Initially, the forbidden profession of a soldier made it possible to obtain salvation without changing the way of life. In this context, the type of weapon and the way of warfare ceased to matter, as long as the fight met the conditions of the “just war”.

Broń miotająca towarzyszy człowiekowi od najdawniejszych czasów. Łuk i kusza używane były przez niemal wszystkie cywilizacje na każdym kontynencie. Duża skuteczność tej broni widoczna jest w nadawaniu jej bez mała właściwości nadprzyrodzonych, które odnaleźć można chociażby w Biblii. Początkowo Kościół nie odnosił się bezpośrednio do działań łuczników i kuszników, a jedynie rozważał zagadnienie wojny w ogóle. Dopiero pod koniec wieku XI rozpoczęło się kościelne ograniczanie zasad dotyczących posługiwania się kuszą. Podczas Soboru Laterańskiego II w 1139 r. kanonem 29. zabroniono pod karą klątwy w walce między chrześcijanami używania zarówno łuku, jak i kuszy. Śledząc jednak rozwój broni miotającej, wydaje się, że na średniowieczną wojskowość nie miało to większego wpływ. Pojawia się więc pytanie o sens wprowadzenia zakazu drogą zwołania soboru powszechnego i następnie umieszczenia go w powszechnym prawodawstwie kościelnym. Dla zrozumienia wydania sankcji trzeba spojrzeć na decyzję soboru przez pryzmat średniowiecznej myśli kanonistów i prawników. Kanon 29. komentowany był w kontekście innego ważnego zagadnienia, jakim była wojna sprawiedliwa. Otóż według teologów i prawników zakaz używania łuków i kusz nie dotyczył sytuacji prowadzenia wojny sprawiedliwej, ta zaś była konceptem przejętym z myśli rzymskiej i rozbudowanym przez wieki dzięki chrześcijańskim intelektualistom. Najważniejszym powodem zakazu będzie więc dążenie do ograniczenia samej wojny. Kościół od początku swego istnienia rozważał zasadność prowadzenia wojny. Dopóki Cesarstwo Rzymskie było zarządzane przez pogańskich władców, wojna jawiła się w myśli chrześcijańskiej jako coś niepotrzebnego, a nawet zakazanego. Wraz z pojawieniem się Konstantyna Wielkiego i chrystianizacją Imperium Romanum zmieniło się chrześcijańskie podejście do wojny. Upadek cesarstwa na Zachodzie i napływ ludów germańskich spowodował ponowną zmianę podejścia do zawodu żołnierza. Brak silnej władzy centralnej wymusił na hierarchii kościelnej poszukiwanie nowego sojusznika w zapewnianiu pokoju na świecie. Inicjatywy pokojowe skierowane przeciw rycerzom i możnym pałającymi się grabieżą i rozbojem miały zmniejszyć skalę przemocy w Europie wczesnego średniowiecza. Instytucje pokoju i rozejmu Bożego wraz z zawiązywanymi ligami pokoju paradoksalnie siłą zaczęły walczyć o zaprowadzenie spokoju i ochronę najbardziej narażonych na nieograniczoną wojnę: chłopów, duchownych i kupców. Wypowiedziano wojnę wojnie. Jednakże chrystianizacja rycerstwa doprowadziła do militaryzacji samego Kościoła. Początkowo zakazany zawód żołnierza z czasem umożliwiał dostąpienie zbawienia bez zmiany drogi życiowej. W tym kontekście przestał mieć znaczenie rodzaj broni i sposób wojowania, jeśli tylko walka spełniała warunki wojny sprawiedliwej.