Rola tożsamości narodowej i religii w budowaniu opozycji antykomunistycznej. Przykład Polski i Niemiec

Abstract

This study addresses the issue of the relationship between national identity and religion and the ability of society to build opposition to communist systems. The analysis undertaken in the work concerns, in particular, the Polish nation, the Polish People’s Republic and the German period of the German Democratic Republic as two different examples of social attitudes.The analysis shows that Poles and Germans, in a historically tricky situation, which was the introduction of the communist system, tended to consolidate national identity around two different concepts: naturalistic-culturalist and constructivist. The first was based on the solid appeal of Poles to ethnos with its whole dimension of spirituality and religiosity as an element uniting society, and the second to demos, understood as submission to the law and authority constituting a guarantee of public order.This differentiated constructed core of identity became crucial in building anti-communist attitudes in both societies. In the case of the Poles, it resulted in opposition and a strong opposition structure; in the Germans, a tendency to accept and legitimize the actions of the communist authorities. These phenomena, particularly noticeable in the leaders of the Catholic Church in Poland and the Evangelical Church in Germany (Evangelische Kirche in Deutschland), were further strengthened by diversified religious cohesion: strong in Poles and weak in Germans.

Niniejsze opracowanie porusza problematykę związku zachodzącego między tożsamością narodową a religią oraz zdolnością budowania przez społeczeństwo opozycji wobec systemów komunistycznych. Podjęta w pracy analiza dotyczy narodu polskiego czasu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i niemieckiego okresu Niemieckiej Republiki Demokratycznej jako dwóch odmiennych przykładów postaw społecznych.Analiza dowodzi, że Polacy i Niemcy w sytuacji historycznie trudnej, jaką było wprowadzenie systemu komunistycznego, wykazali tendencję do konsolidacji tożsamości narodowej wokół dwóch odmiennych koncepcji: naturalistyczno-kulturalistycznej i konstruktywistycznej. Pierwsza polegała na silnym odwołaniu się Polaków do etnosu, wraz z całym jego wymiarem duchowości i religijności, jako elementu scalającego społeczeństwo, a Niemców do demosu, rozumianego jako podporządkowanie się prawu i władzy stanowiących gwarancję porządku publicznego.Ten zróżnicowanie skonstruowany rdzeń tożsamości stał się kluczowy w budowaniu postaw antykomunistycznych w obu społeczeństwach. U Polaków skutkował sprzeciwem i silną strukturą opozycyjną, u Niemców skłonnością do akceptacji i legitymizacji działań władz komunistycznych. Zjawiska te, szczególnie zauważalne u przywódców Kościoła katolickiego w Polsce i Kościoła ewangelickiego w Niemczech (Evangelische Kirche in Deutschland), dodatkowo wzmacniała zdywersyfikowana spójność religijna – silna u Polaków i słaba u Niemców.