W kadrze i poza nim. Fabularne filmy Grzegorza Królikiewicza

Abstract

Celem niniejszej rozprawy jest analiza fabularnych filmów Grzegorza Królikiewicza. Autor opisuje formę i znaczenie dzieł reżysera, osadza je w kontekstach rzeczywistości społecznopolitycznej PRL-u, przedstawia genezę, przebieg kolaudacji, problemy z cenzurą, recepcję wśród krytyki i publiczności, weryfikuje założenia i praktyczne zastosowanie teorii przestrzeni poza kadrem. Zadecydowano, by nie analizować wszystkich filmów artysty, wybrano zaś cztery reprezentatywne tytuły: Na wylot (1973), Wieczne pretensje (1975), Tańczący jastrząb (1978), Zabicie ciotki (1985). Jednocześnie uznano, że niezbędnym do zrozumienia osobowości Grzegorza Królikiewicza jest opis wczesnego etapu jego biografii i twórczości – od narodzin w Aleksandrowie Kujawskim, poprzez lata szkoły, studiów prawniczych i filmowych. Dużo uwagi autor poświęca pierwszym filmom reżysera, ich historii, ze szczególnym uwzględnieniem etiudy Mężczyźni (1969/1989), która stała się zapowiedzią konfrontacji na linii Grzegorz Królikiewicz – władze polskiej kinematografii. Zdaniem piszącego rekonstrukcja filmowej ścieżki reżysera, jej kolejnych etapów, trudności i sukcesów może być uniwersalną opowieścią, odsłaniającą mechanizmy działania systemu kinematografii Polski Ludowej, historią o postawie nonkonformisty w świecie, który wymaga pójścia na małe i wielkie ustępstwa. W dysertacji zastosowane zostały założenia „Nowej Historii Filmu”, w ramach której uwagę badacza powinien absorbować społeczny wymiar filmu. Autora interesuje nie tylko samo dzieło, ale również proces i kontekst jego powstawania. Celem pracy jest uzupełnienie niedostatków wiedzy o filmach fabularnych Grzegorza Królikiewicza, ustalenie podstawowych faktów, a także rekonstrukcja schematów funkcjonowania filmowców w PRL-u. Kluczowym źródłami, na których bazuje autor są archiwalia: materiały produkcyjne, stenogramy kolaudacji, karty ocen – źródła te dopełnia szeroka kwerenda biblioteczna.