Absurd jako problem filozoficzny i jego odzwierciedlenie w twórczości literackiej wybranych autorów

Abstract

Filozofia absurdu jest zagadkowym obszarem myśli, który, z racji wymykania się sztywnym kategoryzacjom, porzuciła zarówno filozofia, jak i literatura. Mimo zmian w sposobach uprawiania humanistyki w ostatnich latach – dążeniu do interdyscyplinarności, która w tym przypadku jest bezdyskusyjna (to pogranicze filozofii i literatury, ale postawy bohaterów absurdalnych można analizować też na polach socjologii, psychologii, kognitywistyki, teologii, by wymienić te najbardziej oczywiste), zainteresowanie filozofią absurdu nie wzrosło, a wręcz zmalało. Dość nadmienić, iż mimo posługiwania się terminem filozofia absurdu przynajmniej od czasu publikacji Camusowskiego Mitu Syzyfa, w żadnym leksykonie nie istnieje takie hasło encyklopedyczne. Próżno szukać też monografii zestawiającej absurdystów w jednym opracowaniu. Z tych powodów wyznaczenie ram interesującego mnie obszaru, przedstawienie jego postulatów i dookreślenie samego absurdu jako kategorii filozoficznej stanowiły wyzwanie badawcze. To obszar zagadkowy, bo niedopowiedziany, w którym obok poczynionych ustaleń, pozostaną przestrzenie niewypełnialne, bo należące do sfery indywidualnej wrażliwości i przeżyć. Kolejny problem stanowiły specyfikacja filozofii absurdu i kwestia zasadności metodologicznego jej wyodrębnienia. Sytuującej się na styku filozofii i literatury filozofii absurdu towarzyszą specyficzna terminologia ukuta zarówno przez absurdystów, jak i badaczy ich myśli (jej systematyzacji dokonuję na końcu pracy) oraz postawa światopoglądowa, której daleko jednak do zamkniętej struktury. Camus odmawiał filozofii absurdu miana systemu filozoficznego, rozumianego jako poszukiwanie, dla uprzednio wyróżnionych problemów, rozwiązania i uzasadnienia w oparciu o spójną siatkę przekonań, które później systematyzowane są pod postacią wybranych dyscyplin. Filozofia absurdu – w przeciwieństwie do egzystencjalizmu – przedstawia problem, ale nie pretenduje do jego (niemożliwego) rozwiązania. Podobnie Unamuno zwracał uwagę na proces filozofowania, aktywną postawę, nie zestaw zamkniętych przekonań. Chcąc zatem określić charakter tego pojęciowo-światopoglądowego tworu, związanego z nihilizmem i egzystencjalizmem, można, jak sądzę, mówić o nurcie (alternatywnie: prądzie) filozoficznym, a konkretniej filozoficzno-literackim, a więc o konglomeracie pokrewnych idei skupiających się wobec danego zagadnienia (w tym przypadku absurdu ludzkiej egzystencji)