O języku prozy Erazma Glicznera (1535-1603). Leksyka apelatywna i proprialna

Abstract

The main aim of the work is to discuss the appellative and proprial vocabulary as an element of Erazm Gliczner's personal language against the background of the Polish language of the 16th century. The research material was obtained from four Polish-language publications by this author: Książki o wychowaniu dzieci (1558), Odpór (1579), Kronika żywota, nauki i spraw Pana Jezusa (1579), Appellatia (1598). The analysis covered nouns functioning in Gliczner's prints as single words, as well as components of two- or more-element naming units. The results of the conducted research are presented in two analytical chapters – the first one is devoted to appellative vocabulary, the second to proprial vocabulary. The analysis shows that the main feature of Gliczner's idiolect was the richness of its vocabulary. In the examined prints, a total of 3793 different appellatives and 874 different onyms (679 anthroponyms, 195 toponyms) were recorded. The multiplicity of common words and proper names referred to was influenced by: extensive synonymy, the use of synonymous enumerations and series, and references to authorities. A manifestation of Gliczner's linguistic creativity are the neologisms. The research has also shown that the onyms evoked in the works are largely determined by the genre, subject matter and recipient. Similar tendencies were also visible in the appellative lexis. Gliczner's language, as an average representative of his era, can be considered representative of the 16th century. Idiolect analysis showed that his language is dominated by features common with other language users, while a minority are unique features.

Podstawowym celem pracy jest omówienie słownictwa apelatywnego i proprialnego jako elementu idiolektu Erazma Glicznera na tle polszczyzny XVI wieku. Materiał badawczy pozyskano z czterech polskojęzycznych druków tego autora: Książek o wychowaniu dzieci (1558), Odporu (1579), Kroniki żywota, nauki i spraw Pana Jezusa (1579), Appellatii (1598). Na potrzeby niniejszej dysertacji przyjęto rozumienie terminu idiolekt zaproponowane przez Annę Kozłowską, która postrzega język osobniczy całościowo – bierze więc pod uwagę zarówno cechy odróżniające język jednostki od innych mówiących, jak również cechy wspólne z innymi użytkownikami języka. Analizie poddano rzeczowniki funkcjonujące w drukach Glicznera jako pojedyncze słowa oraz jako komponenty dwu- lub więcejelementowych jednostek nazewniczych. Wyniki przeprowadzonych badań przedstawiono w dwóch rozdziałach analitycznych – pierwszy poświęcono leksyce apelatywnej, drugi proprialnej. Dokonana analiza pokazała, że główną cechą idiolektu wielkopolskiego pisarza było bogactwo słownictwa. W badanych drukach odnotowano w sumie 3793 różnych apelatywów oraz 874 różnych onimów (679 antroponimów, 195 toponimów). Na wielość przywoływanych wyrazów pospolitych oraz nazw własnych wpłynęły m.in.: rozbudowana synonimia, stosowanie wyliczeń i szeregów synonimicznych, powoływanie się na autorytety. Przejawem kreatywności językowej Glicznera są obecne w jego twórczości neologizmy. Ponadto autor w mniej typowy sposób łączył określone słowa, tworząc konstrukcje nienotowane w SPXVI. Badania wykazały również, że przywoływane w utworach onimy są w znacznej mierze zdeterminowane przez gatunek, tematykę oraz odbiorcę tekstu. Podobne tendencje widoczne były także w zakresie leksyki apelatywnej. Język Glicznera jako przeciętnego przedstawiciela swojej epoki może uchodzić za reprezentacyjny dla XVI wieku. Analiza idiolektu pokazała, że dominujące w jego języku są cechy wspólne z innymi twórcami, mniejszość stanowią natomiast cechy wyjątkowe.